زبان آلبانیایی

زبان هند و اروپایی

آلبانیایی ( نام مستعار : shqip [ʃcip] ^ⓘ ،gjuha shqipe [ˈɟuha ˈʃcipɛ]، یاarbërisht [aɾbəˈɾiʃt]) یکهندواروپاییو تنها نماینده بازمانده ازشاخه آلبانوئیدکه بهگروه پالئوبالکان.^[9]این زبان مادری مردمآلبانی.آلبانیایی استاندارد زبانرسمیآلبانیوکوزووو یک زبان رسمی مشترک درمقدونیه شمالیومونته نگروو همچنین یکزبان اقلیتدرایتالیا،کرواسی،رومانیوصربستاناست.یونانودیاسپورای آلبانیاییکه عموماً در قارهآمریکا،اروپاواقیانوسیهصحبت می شود.^[2][10]تخمین زده می شود که آلبانیایی حدود 7.5 میلیون زبان مادری دارد.^[1][2]

آلبانیایی و دیگر زبان‌های پالئوبالکانی پس از مهاجرت‌های هندواروپایی‌ها در این منطقه، هسته اصلی خود را در بالکان داشتند . ^{[11] [12]} آلبانیایی در دوران باستان اغلب به دلایل جغرافیایی و تاریخی واضح، یک زبان ایلیاتی بوده است ، ^{[13] [14] [15] [16] [17] [18]} یا در غیر این صورت یک زبان هندی بالکان ذکر نشده است. زبان اروپایی که ارتباط نزدیکی با ایلیاتی و مسیحایی داشت . ^{[19] [20] [21] [22]} زیرخانواده هندواروپایی که باعث پیدایش آلبانیایی شد، Albanoid نامیده می‌شود که به یک گروه زبانی خاص از لحاظ قومی زبانی مرتبط و از لحاظ تاریخی فشرده گفته می‌شود. ^[23] اعم از فرزندان یا خواهران آنچه در منابع کلاسیک « ایلیری » نامیده می‌شود، آلبانیایی و مساپیک ، بر اساس ویژگی‌ها و نوآوری‌های مشترک، در طبقه‌بندی فیلوژنتیک کنونی خانواده زبان‌های هند و اروپایی در یک شاخه مشترک با هم گروه‌بندی می‌شوند. . ^{[24] [19] [23] [21] [22]}

اولین ذکر کتبی از آلبانیایی در سال 1284 در شهادت شاهد از جمهوری راگوزا بود ، در حالی که در نامه ای که توسط دومینیکن گولیلموس آدئا در سال 1332 نوشته شد، آلبانیایی ها از الفبای لاتین در نوشته های خود استفاده کردند. قدیمی‌ترین گواهی باقی‌مانده از آلبانیایی مدرن مربوط به سال 1462 است. ^[25] دو گروه اصلی گویش آلبانیایی (یا گونه‌ها )، گیگ و توسک ، عمدتاً با تفاوت‌های واج‌شناختی متمایز می‌شوند و در انواع استانداردشان به طور متقابل قابل درک هستند، ^{[26] [27]} با غژی در شمال و توسک در جنوب رود شکمبین . ^[28] ویژگی های آنها ^{[29] [30]} در برخورد با واژه های بومی و وام واژه ها شواهدی را ارائه می دهد که انشعاب به گویش های شمالی و جنوبی پس از مسیحی شدن منطقه (قرن چهارم پس از میلاد)، ^{[31] [32]} و به احتمال زیاد نه دیرتر از قرن ششم پس از میلاد، ^{[33] [34] [35]} از این رو احتمالاً منطقه کنونی خود را که از دوره پس از روم و پیشاسلاویک توسط رودخانه Shkumbin تقسیم می‌شود، اشغال کرده‌اند، که در خط Jireček قرار دارد . ^{[36] [37]}

جوامع چند صد ساله ای که به لهجه آلبانیایی صحبت می کنند را می توان در یونان ( آروانی ها و برخی جوامع در اپیروس ، مقدونیه غربی و تراکیه غربی )، ^[38] کرواسی ( آربناسی )، ایتالیا ( آربرهه ها ) ^[39] و همچنین در یونان پراکنده یافت. رومانی ، ترکیه و اوکراین . ^[40] Malsia e Madhe Gheg Albanian ^{[41] [42]} و دو نوع گویش توسکی، Arvanitika در یونان و Arbëresh در جنوب ایتالیا، عناصر باستانی این زبان را حفظ کرده‌اند. ^[43] آلبانیایی های قومی دیاسپورای بزرگی را تشکیل می دهند که بسیاری از آنها مدت ها در فرهنگ ها و جوامع مختلف جذب شده اند. در نتیجه، آلبانیایی‌زبان‌ها با کل جمعیت آلبانیایی قومی مطابقت ندارند، زیرا بسیاری از آلبانیایی‌های قومی ممکن است آلبانیایی باشند اما قادر به صحبت به این زبان نیستند. ^{[44] [45] [46]}

آلبانیایی استاندارد شکل استاندارد شده زبان آلبانیایی گفتاری بر اساس توسکی است .

توزیع جغرافیایی

نقشه کشورهایی که آلبانیایی دارای وضعیت رسمی است:

  زبان رسمی

  زبان اقلیت به رسمیت شناخته شده است

این زبان توسط تقریباً 6 میلیون نفر در بالکان صحبت می شود، عمدتاً در آلبانی، کوزوو ، مقدونیه شمالی ، صربستان ، مونته نگرو و یونان . ^[1] با این حال، به دلیل جوامع قدیمی در ایتالیا و دیاسپورای بزرگ آلبانیایی ، کل سخنرانان در سراسر جهان بسیار بیشتر از جنوب اروپا است و تقریباً 7.5 میلیون نفر است. ^{[1] [2]}

اروپا

زبان آلبانیایی زبان رسمی آلبانی و کوزوو و یک زبان رسمی مشترک در مقدونیه شمالی و مونته نگرو است . ^{[47] [48]} آلبانیایی یک زبان اقلیت به رسمیت شناخته شده در کرواسی ، ایتالیا ، رومانی و در صربستان است . آلبانیایی همچنین توسط یک اقلیت در یونان صحبت می شود ، به ویژه در واحدهای منطقه ای تسپروتیا و پروه و در چند روستا در واحدهای منطقه ای یوانینا و فلورینا در یونان. ^[38] همچنین 450000 مهاجر آلبانیایی در یونان به این زبان صحبت می‌کنند، که آن را به یکی از زبان‌های رایج در این کشور پس از یونانی تبدیل می‌کند.

آلبانیایی سومین زبان مادری رایج در میان ساکنان خارجی در ایتالیا است . ^[49] این به دلیل مهاجرت قابل توجه آلبانیایی به ایتالیا است. ایتالیا دارای یک اقلیت تاریخی آلبانیایی حدود 500000 نفر است که در جنوب ایتالیا پراکنده هستند و به نام Arbëreshë شناخته می شوند . تقریباً 1 میلیون آلبانیایی اهل کوزوو در سراسر آلمان ، سوئیس و اتریش پراکنده هستند . اینها عمدتاً مهاجرانی از کوزوو هستند که در دهه 1990 مهاجرت کردند. در سوئیس ، زبان آلبانیایی با 176293 گویشور بومی ششمین زبان پرگویش است .

آلبانیایی در 15 ژانویه 2019 زبان رسمی در مقدونیه شمالی شد. ^[50]

قاره آمریکا

تعداد زیادی آلبانیایی زبان در ایالات متحده، آرژانتین، شیلی، اروگوئه و کانادا وجود دارد . برخی از اولین آلبانیایی‌های قومی که وارد ایالات متحده شدند، آربره‌ها بودند. اربره‌ها حس هویت قوی دارند و از این جهت منحصر به فرد هستند که به گویش باستانی توسک آلبانیایی به نام اربرش صحبت می‌کنند .

در ایالات متحده و کانادا تقریباً 250000 آلبانیایی زبان وجود دارد. این زبان عمدتاً در ساحل شرقی ایالات متحده، در شهرهایی مانند نیویورک، بوستون، شیکاگو، فیلادلفیا و دیترویت و همچنین در بخش‌هایی از ایالت‌های نیوجرسی، اوهایو و کانکتیکات صحبت می‌شود. ^{[ نیازمند منبع ]}

در آرژانتین، نزدیک به 40000 آلبانیایی زبان ، بیشتر در بوئنوس آیرس وجود دارد . ^{[51] [ برای تأیید به نقل قول نیاز است ]}

آسیا و آفریقا

تقریباً 1.3 میلیون نفر از تبار آلبانیایی در ترکیه زندگی می کنند که بیش از 500000 نفر اصل و نسب، زبان و فرهنگ خود را می شناسند . با این حال، تخمین‌های دیگری وجود دارد که نشان می‌دهد تعداد افراد در ترکیه با اصل و نسب و یا پیشینه آلبانیایی به 5 میلیون نفر می‌رسد. با این حال، اکثریت قریب به اتفاق این جمعیت جذب شده اند و دیگر به زبان آلبانیایی تسلط ندارند، اگرچه یک جامعه پر جنب و جوش آلبانیایی هویت متمایز خود را در استانبول تا به امروز حفظ کرده است.

مصر همچنین ادعای حدود 18000 آلبانیایی را دارد که عمدتاً توسک زبان هستند. ^[52] بسیاری از نوادگان جانیچر محمد علی پاشا ، آلبانیایی که والی شد و خدیو مصر و سودان را خودخوانده بود ، هستند . علاوه بر سلسله ای که او تأسیس کرد، بخش بزرگی از اشراف سابق مصر و سودان اصالتا آلبانیایی داشتند. علاوه بر مهاجران اخیر، جوامع قدیمی تری در سرتاسر جهان وجود دارد.

اقیانوسیه

آلبانیایی نیز توسط جوامع دیاسپورای آلبانیایی ساکن استرالیا و نیوزیلند صحبت می شود .

گویش ها

لهجه های زبان آلبانیایی

• آلبانیایی
  • توسک
    • توسک شمالی
    • لابریشت
    • چم
    • آروانیتیکا
    • اربرش
  • گیگ
    • شمال غربی گیگ
    • شمال شرقی گیگ
    • گگ مرکزی
    • گگ جنوبی

زبان آلبانیایی دارای دو گویش متمایز است، توسکی که در جنوب صحبت می شود و گگ در شمال. ^[53] آلبانیایی استاندارد بر اساس گویش توسکی است. رودخانه Shkumbin خط جداکننده ناهموار بین این دو گویش است. ^[54]

گیگ به چهار گویش فرعی تقسیم می شود: گیگ شمال غربی، گیگ شمال شرقی، گیگ مرکزی و گیگ جنوبی. این زبان عمدتاً در شمال آلبانی، کوزوو ، و در سراسر مونته نگرو و شمال غربی مقدونیه شمالی صحبت می شود . یکی از لهجه‌های نسبتاً متفاوت ، گویش رکای علیا است که به‌عنوان گگ مرکزی طبقه‌بندی می‌شود. همچنین یک گویش دیاسپورا در کرواسی وجود دارد ، گویش آرباناسی .

توسک به پنج گویش فرعی تقسیم می شود که شامل توسک شمالی (بیشترین گویش در گویشورها)، لابریشت ، چم ، اروانیتیکا و اربرش می باشد . توسک در جنوب آلبانی، جنوب غربی مقدونیه شمالی و شمال و جنوب یونان صحبت می شود. آلبانیایی چم در شمال غربی یونان صحبت می شود، ^[55] در حالی که آروانیتیکا توسط آروانی ها در جنوب یونان صحبت می شود. علاوه بر این، اربرش توسط مردم اربرش صحبت می شود ، نوادگان مهاجران قرن 15 و 16 که در جنوب شرقی ایتالیا، در جوامع کوچک در مناطق سیسیل و کالابریا ساکن شدند . ^{[56] [57]} این سکونتگاه‌ها از جوامع (اروانی‌ها) احتمالاً پلوپونز که در قرون وسطی به مورا معروف بودند، سرچشمه گرفته‌اند. در این میان اروانی ها خود را اربرر و گاه اربرش می نامند. گویش اربریش با گویش اروانی ها ارتباط نزدیکی دارد و واژگان ایتالیایی بیشتری در دوره های زمانی مختلف جذب شده است.

املا

چیدمان صفحه کلید آلبانیایی .

زبان آلبانیایی با استفاده از الفبای بسیاری از اولین رکوردها از قرن 15 نوشته شده است. تاریخچه املای زبان آلبانیایی ارتباط نزدیکی با جهت گیری فرهنگی و دانش برخی از زبان های خارجی در میان نویسندگان آلبانیایی دارد. ^[58] قدیمی‌ترین سوابق مکتوب آلبانیایی با املای موقت بر اساس ایتالیایی یا یونانی از ناحیه غگ آمده است. در اصل لهجه توسکی با الفبای یونانی و گویش گیگ به خط لاتین نوشته می شد . هر دو لهجه همچنین به نسخه ترکی عثمانی خط عربی ، سیریلیک ، و برخی از الفبای محلی ( البستان ، ویثکوقی ، تودری ، وسو بی، جان ولارا و دیگران، رجوع کنید به الفبای اصلی آلبانیایی ) نوشته شده بودند . به طور خاص، نویسندگان شمال آلبانی و تحت تأثیر کلیسای کاتولیک از حروف لاتین استفاده می کردند، نویسندگانی که در جنوب آلبانی و تحت تأثیر کلیسای ارتدوکس یونان بودند از حروف یونانی استفاده می کردند، در حالی که دیگران در سراسر آلبانی و تحت تأثیر اسلام از حروف عربی استفاده می کردند. . تلاش های اولیه برای ایجاد الفبای آلبانیایی اصلی در دوره 1750-1850 انجام شد. این تلاش‌ها پس از اتحادیه پریزرن تشدید شد و با کنگره مناستیر که توسط روشنفکران آلبانیایی از 14 تا 22 نوامبر 1908 در مناستیر ( بیتولا کنونی ) برگزار شد، به اوج خود رسید که تصمیم می‌گرفت از کدام الفبای استفاده شود، و املای استاندارد شده چیست. آلبانیایی استاندارد این گونه است که زبان ادبی باقی می ماند. الفبای لاتین الفبای لاتین با اضافه شدن حروف ⟨ ë ⟩ ، ⟨ ç ⟩ ، و ده دیگراف : dh ، th ، xh ، gj ، nj ، ng ، ll ، rr ، zh و sh است .

به گفته رابرت السی : ^[59]

صد سال بین 1750 و 1850 عصر تنوع املایی خیره کننده در آلبانی بود. در این دوره، زبان آلبانیایی با حداقل ده الفبای مختلف نوشته می شد - که قطعاً یک رکورد برای زبان های اروپایی است. ... اشکال متنوعی که این زبان قدیمی بالکان در آنها ثبت شده است، از اسناد اولیه تا آغاز قرن بیستم ... شامل اقتباس هایی از الفبای لاتین، یونانی، عربی و سیریلیک است و (چه جالب تر است. ) تعدادی از سیستم های نوشتاری محلی اختراع شده است. بیشتر الفبای اخیر در حال حاضر فراموش شده و ناشناخته است، حتی برای خود آلبانیایی ها.

طبقه بندی

آلبانیایی در شجره نامه زبان هندواروپایی بر اساس "تحلیل فیلوژنتیکی محدود به اجداد زبان های هند و اروپایی" توسط چانگ و همکاران. (ژانويه 2015). ^[60]

آلبانیایی یکی از یازده شاخه اصلی خانواده زبان های هندواروپایی را تشکیل می دهد [ 61 ^] که در آن جایگاه مستقلی را اشغال می کند. ^[62] در سال 1854، زبان آلبانیایی به عنوان یک زبان هندواروپایی توسط فرانتس باپ فیلولوژیست نشان داده شد . آلبانیایی قبلاً توسط چند زبان شناس هندواروپایی با زبان آلمانی و بالتو-اسلاوی مقایسه می شد که همگی تعدادی ایزوگلاس با آلبانیایی مشترکند. ^[63] زبان شناسان دیگر زبان آلبانیایی را با لاتین ، یونانی و ارمنی پیوند دادند ، در حالی که ژرمنی و بالتو-اسلاوی را در شاخه دیگری از هند و اروپایی قرار دادند. ^{[64] [65] [66]} در تحقیقات کنونی شواهدی وجود دارد که آلبانیایی با یونانی و ارمنی ارتباط نزدیک دارد، در حالی که این واقعیت که این زبان یک زبان ساده است کمتر اهمیت دارد. ^[61]

Messapic نزدیک‌ترین زبان به آلبانیایی در نظر گرفته می‌شود، ^{[24] [23] [19]} که در شاخه‌ای مشترک با عنوان Illyric in Hyllested & Joseph (2022) گروه‌بندی شده‌اند. ^[24] Hyllested & Joseph (2022) در توافق با کتابشناسی اخیر، یونانی-فریگی را به عنوان نزدیکترین شاخه به شاخه آلبانیایی-مساپیکی IE معرفی می کنند. این دو شاخه یک گروه بندی منطقه ای - که اغلب "بالکان IE" نامیده می شود - با ارمنی تشکیل می دهند. فرضیه پیوستار « هند و اروپایی بالکان » دوره مشترکی از همزیستی پیش از تاریخ چندین گویش هند و اروپایی در بالکان را قبل از 2000 سال قبل از میلاد مطرح می کند. این گروه به زبان‌های آلبانیایی، یونانی باستان ، ارمنی ، فریگیایی ، زبان‌های گواه تکه تکه مانند مقدونی ، تراکیایی یا ایلیاتی و مساپیک نسبتاً معتبر در جنوب ایتالیا تعلق دارند. ویژگی‌های مشترک این گروه در سطوح واج‌شناختی، صرفی و واژگانی ظاهر می‌شود که احتمالاً ناشی از تماس بین زبان‌های مختلف است. مفهوم این گروه زبانی به عنوان نوعی لیگ زبانی عصر مفرغ (پدیده زبان شناسی منطقه ای خاص ) توضیح داده می شود، اگرچه شامل زبان هایی نیز می شد که به یکدیگر مرتبط بودند. ^[67] یک سناریوی متداول پس از PIE شامل آلبانیایی، یونانی و ارمنی، به عنوان یک سناریوی ممکن در نظر گرفته می‌شود. در این پرتو، با توجه به تعداد بیشتری از نوآوری های مشترک احتمالی بین یونانی و ارمنی، منطقی به نظر می رسد که حداقل به طور آزمایشی فرض کنیم که آلبانیایی اولین زبان IE بالکان بود که منشعب شد. این انشعاب و موارد بعدی شاید از نظر زمانی بسیار نزدیک بودند و فقط یک چارچوب زمانی محدود را برای نوآوری‌های مشترک فراهم می‌کردند. ^[68]

آلبانیایی یکی از زبان‌های اصلی بالکان اسپراچ‌بوند است . ^[61]

Glottolog و Ethnologue چهار زبان آلبانیایی را به رسمیت می شناسند. آنها به شرح زیر طبقه بندی می شوند: ^{[69] [70]}

• هند و اروپایی
  • آلبانیایی
    • توسک
      • آلبانیایی توسک شمالی
      • توسک جنوبی
        • آربره آلبانیایی
        • آروانیتیک آلبانیایی
    • گگ آلبانیایی

تاریخچه

اسناد تاریخی

اولین ذکر کتبی تأیید شده از زبان آلبانیایی در 14 ژوئیه 1284 در راگوزا در کرواسی مدرن ( دوبرونیک ) بود که شاهد جنایتی به نام متیو شهادت داد: "صدایی را شنیدم که در کوه به زبان آلبانیایی گریه می کرد" ( لاتین : Audivi unam vocem ، clamantem in monte در lingua albanesca ). ^{[71] [72]}

زبان آلبانیایی نیز در Descriptio Europae Orientalis ^[73] مورخ 1308 ذکر شده است:

وجود زبان آلبانی متمایز از زبان لاتینی، یونانی و اسکلاویس آن را در نولو se intelligunt cum aliis nationalibus. (یعنی آلبانیایی های فوق الذکر زبانی دارند که با زبان لاتین ها، یونانی ها و اسلاوها متفاوت است به طوری که اصلاً همدیگر را نمی فهمند).

قدیمی ترین سند تأیید شده که به زبان آلبانیایی نوشته شده است به سال 1462 برمی گردد، ^[74] در حالی که اولین ضبط صوتی به این زبان توسط نوربرت جوکل در 4 آوریل 1914 در وین انجام شد . ^[75]

با این حال، همانطور که فورتسون اشاره می کند، آثار مکتوب آلبانیایی قبل از این نقطه وجود داشته است. آنها به سادگی گم شده اند. وجود زبان آلبانیایی مکتوب در نامه‌ای که از سال 1332 تأیید شده است به صراحت ذکر شده است، و اولین کتاب‌های حفظ‌شده، از جمله کتاب‌های غژی و توسکی، دارای ویژگی‌های املایی هستند که نشان می‌دهد نوعی زبان ادبی مشترک توسعه یافته است. ^[76]

در اواخر قرون وسطی ، در دوره اومانیسم و ​​رنسانس اروپایی ، اصطلاح lingua epirotica " زبان اپیروتان " در محافل فکری، ادبی و روحانی آن زمان ترجیح داده شد و به عنوان مترادف برای زبان آلبانیایی استفاده می شد. ^[77] اولین فرهنگ لغت زبان آلبانیایی که در سال 1635 توسط اسقف و نویسنده آلبانیایی، فرانگ باردی، در رم منتشر شد، با عنوان لاتین : Dictionarium latino-epiroticum « لغت نامه لاتین-اپیروتان » نام داشت . ^{[78] [79]}

در طول دوره پنج قرن حضور عثمانی ها در آلبانی ، این زبان تا سال 1909 به رسمیت شناخته نشد، زمانی که کنگره دیبرا تصمیم گرفت که در نهایت مدارس آلبانیایی مجاز شوند. ^{[ نیازمند منبع ]}

قرابت های زبانی

آلبانیایی جدا شده از خانواده زبان های هند و اروپایی است. هیچ زبان دیگری به طور قطعی به شاخه آن مرتبط نشده است . تنها زبان های دیگری که تنها اعضای بازمانده شاخه ای از زبان هند و اروپایی هستند، ارمنی و یونانی هستند. ^{[80] [a]}

زبان آلبانیایی بخشی از خانواده زبان های هند و اروپایی و تنها نماینده بازمانده از شاخه خود است که به گروه پالئوبالکان تعلق دارد . ^{[81] [24] [82] [83] [84]} اگرچه هنوز مشخص نیست که کدام زبان باستانی ذکر شده از بالکان ادامه دارد، یا در کجا در منطقه زندگی می‌کرده‌اند. ^{[b] به طور کلی، شواهد کافی برای ارتباط آلبانیایی با یکی از آن زبان ها، اعم از} ایلیاتی ، تراکیایی یا داکیایی وجود ندارد . ^[ج] در میان این احتمالات، زبان ایلیاتی محتمل ترین است. ^[d]

اگرچه زبان آلبانیایی با یونانی ، ژرمنی ، و تا حدودی بالتو-اسلاوی هم‌زبان‌های واژگانی مشترک است ، واژگان آلبانیایی کاملاً متمایز است. ^[87] در سال 1995، تیلور، رینگ و وارنو از تکنیک‌های کمی زبان‌شناختی استفاده کردند که به نظر می‌رسید یک زیرگروه آلبانیایی با ژرمنی به دست آورد، نتیجه‌ای که نویسندگان قبلاً آن را به‌طور منطقی کم‌اهمیت جلوه داده بودند. ^{[ توضیحات لازم ] [88] [89]} در واقع، شاخه های آلبانیایی و ژرمنی تعداد نسبتاً متوسطی از هم خانواده های واژگانی دارند. بسیاری از عناصر دستوری مشترک یا ویژگی‌های این دو شاخه، هم‌زبان‌های واژگانی را تأیید نمی‌کنند. ^[89] آلبانیایی همچنین قرابت زبانی واژگانی با زبان های لاتین و رومی دارد. ^{[90] [91] [92]} با به اشتراک گذاشتن ویژگی های زبانی منحصر به فرد برای زبان های بالکان ، آلبانیایی نیز بخشی از منطقه زبانی بالکان یا sprachbund را تشکیل می دهد . ^{[93] [94]}

حضور و موقعیت تاریخی

مکان و زمان شکل گیری زبان آلبانیایی نامشخص است. ^[95] زبان شناس آمریکایی اریک هامپ گفته است که در یک دوره زمانی ناشناخته، یک جمعیت پیش از آلبانیایی (که هام آن را "آلبانوئید" می نامد) در مناطقی از لهستان تا جنوب غربی بالکان سکونت داشتند. ^[96] تجزیه و تحلیل بیشتر نشان داده است که آن را در یک منطقه کوهستانی به جای در یک دشت یا ساحل دریا. کلمات گیاهان و جانوران مشخصه مناطق کوهستانی کاملاً اصیل هستند، اما نام ماهی و فعالیت های کشاورزی (مانند شخم زدن ) از زبان های دیگر به عاریت گرفته شده است. ^{[82] [97]}

با این حال، تحلیل عمیق‌تر واژگان نشان می‌دهد که می‌تواند نتیجه تسلط طولانی لاتین بر مناطق ساحلی و دشتی کشور باشد، نه شواهدی از محیط اصلی که زبان آلبانیایی در آن شکل گرفته است. به عنوان مثال، کلمه "ماهی" از لاتین وام گرفته شده است، اما کلمه "آششش" که بومی است نیست. بومی نیز کلماتی برای «کشتی»، «قایق»، «ناوبری»، «قفسه‌های دریایی» و چند نام از انواع ماهی‌ها هستند، اما واژه‌های «بادبان»، «ردیف» و «لنگرگاه» نیستند. اشیاء مربوط به خود ناوبری و بخش بزرگی از جانوران دریا. این بیشتر نشان می‌دهد که پروتوآلبانیایی‌ها در زمان‌های اولیه (احتمالاً پس از فتح منطقه توسط لاتین) از مناطق ساحلی رانده شدند و بنابراین مقدار زیادی (یا اکثریت) واژگان محیطی دریایی خود را از دست دادند. پدیده مشابهی را می توان با اصطلاحات کشاورزی مشاهده کرد. در حالی که واژه های «زمین زراعی»، «گندم»، «غلات»، «تاکستان»، «یوغ»، «برداشتن»، «گاوداری» و غیره بومی هستند، واژه های «شخم زدن»، «مزرعه» و "کشاورز"، شیوه های کشاورزی، و برخی از ابزارهای برداشت خارجی هستند. این، دوباره، به جای ارائه شواهدی از یک سرزمین زبانی احتمالی (همچنین به عنوان اورهایمت شناخته می شود ) به تماس شدید با زبان ها و مردم دیگر اشاره می کند. ^{[ نیازمند منبع ]}

شماره 1905 مجله آلبانی ، مهمترین نشریه آلبانیایی اوایل قرن بیستم

مرکز سکونتگاه آلبانیایی رودخانه مات باقی ماند . در سال 1079، آلبانیایی ها در جنوب در دره رودخانه Shkumbin ثبت شدند . ^[98] Shkumbin، رودخانه ای به طول 181 کیلومتر که در نزدیکی Via Egnatia قدیم قرار دارد ، تقریباً مرز تقسیم گویش اولیه آلبانیایی، توسکی و گیگ است . ویژگی‌های توسک و غژ در برخورد با واژه‌های بومی و وام‌کلمه‌های زبان‌های دیگر گواه بر این است که انشعاب لهجه‌ای پیش از مهاجرت اسلاوها به بالکان بوده است ^{[54] [32] [99]} به این معنی که در آن دوره (پنجم) تا قرن ششم پس از میلاد)، آلبانیایی‌ها تقریباً همان منطقه را در اطراف رودخانه Shkumbin اشغال کرده بودند، که در میان خط Jireček قرار داشت . ^{[100] [97]}

ارجاعات به وجود زبان آلبانیایی به عنوان یک زبان متمایز از قرن چهاردهم باقی مانده است، اما آنها نتوانستند کلمات خاصی را ذکر کنند. قدیمی‌ترین اسنادی که به زبان آلبانیایی نوشته شده‌اند عبارتند از « فرمول e pagëzimit » (فرمول غسل تعمید)، Un'te paghesont' pr'emenit t'Atit e t'Birit e t'Spertit Senit . ("من تو را به نام پدر و پسر و روح القدس غسل تعمید می دهم ") که توسط Pal Engjelli، اسقف دورس در سال 1462 به لهجه غژی ضبط شده است، و برخی از آیات عهد جدید از آن دوره.

زبان شناسان استفان شوماخر و یواخیم ماتزینگر (دانشگاه وین) اظهار می دارند که اولین رکوردهای ادبی آلبانیایی به قرن شانزدهم باز می گردد. ^{[101] [102]} قدیمی‌ترین کتاب چاپی آلبانیایی، مشاری ، یا «میسال»، در سال 1555 توسط Gjon Buzuku ، یک روحانی کاتولیک رومی نوشته شد . در سال 1635، فرانگ بردی اولین فرهنگ لغت لاتین-آلبانی را نوشت. اعتقاد بر این است که اولین مدرسه آلبانیایی توسط فرانسیسکن ها در سال 1638 در Pdhanë افتتاح شد .

یکی از اولین لغت نامه های آلبانیایی در سال 1693 نوشته شد. این نسخه خطی ایتالیایی Pratichae Schrivaneschae بود که توسط ناخدای دریایی مونته نگرو Julije Balović نوشته شده بود و شامل فرهنگ لغت چندزبانه ای از صدها واژه پرکاربرد در زندگی روزمره به زبان های ایتالیایی، اسلاوی، یونانی، آلبانیایی و ترکی است . ^[103]

زیر لایه ماقبل هند و اروپایی

سایت های پیش از هند و اروپایی (PreIE) در سراسر قلمرو آلبانی یافت می شوند. چنین سایت‌های PreIE در Maliq، Vashtëmi، Burimas ، Barç ، Dërsnik در ناحیه Korçë ، Kamnik در Kolonja ، Kolsh در ناحیه Kukës ، Rashtan در Librazhd و Nezir در ناحیه Mat وجود داشتند . ^[104] مانند سایر نقاط اروپا، این افراد PreIE به قبایل مهاجر هند و اروپایی که وارد بالکان شده بودند پیوستند و در شکل گیری قبایل تاریخی پالئوبالکان سهیم شدند. از نظر زبان شناسی، زبان بستر پیش از هند و اروپایی که در جنوب بالکان صحبت می شد احتمالاً بر زبان پیش از آلبانیایی ، یعنی اصطلاح اجدادی آلبانیایی تأثیر گذاشته است. ^{[104] به دلیل موقعیت نامشخص زبان آلبانیایی در میان} زبان‌های پالئوبالکان و تأیید کمیاب آن، نمی‌توان میزان این تأثیر زبانی را با دقت تعیین کرد . ^[105] اما برخی از وام واژه‌ها مانند شگه « انار » یا « لپجته » اوراخ پیشنهاد شده است . مقایسه کنید پیش یونانی λάπαθον , lápathon ' ریواس راهب '. ^{[106] [104]}

سنت ادبی

مشاری از Gjon Buzuku 1554-1555

اولین متون بلامنازع

قدیمی ترین متون شناخته شده در آلبانیایی:

• فرمول e pagëzimit (فرمول غسل تعمید)، که به سال 1462 باز می گردد و توسط Pal Engjëlli (یا Paulus Angelus) ( حدود  1417  - 1470)، اسقف اعظم دورس ، تألیف شده است . انگلیسی دوست صمیمی و مشاور اسکندربیگ بود . ^[107] این در نامه ای شبانی برای یک کلیسا در تثلیث مقدس در مت نوشته شده بود و با حروف لاتین به شرح زیر خوانده می شد: Unte paghesont premenit Atit et Birit et Spertit Senit (آلبانیایی استاندارد: من به pagëzoj در نام به Atit, به Birit. e te Shpirtit të Shenjtë ; در سال 1915 توسط Nicolae Iorga کشف و منتشر شد . ^[108]
• واژه‌نامه آرنولد فون هارفیت ، فهرست کوتاهی از عبارات آلبانیایی با لغات آلمانی، مورخ 1496. ^[109]
• آهنگی که با الفبای یونانی ضبط شده و از کدکس قدیمی که به زبان یونانی نوشته شده بود بازیابی شده است. این سند همچنین Perikopeja e Ungjillit të Pashkëve یا Perikopeja e Ungjillit të Shën Mateut ("سرود انجیل عید پاک، یا "سرود انجیل مقدس متی") نامیده می شود. به نظر می رسد ^{که به زبان آلبانیایی} توسط نویسنده ای ناشناس نوشته شده است .

• 

  Perikopeja e Ungjillit të Shën Mateut

  

  احتمالاً قدیمی‌ترین متن آلبانیایی باقی‌مانده، که با رنگ قرمز برجسته شده است، از نسخه خطی Bellifortis، نوشته شده توسط Konrad Kyeser در حدود 1402-1405.

  اولین کتاب به زبان آلبانیایی مشاری ("میسال") است که توسط Gjon Buzuku بین 20 مارس 1554 و 5 ژانویه 1555 نوشته شده است. این کتاب به گویش گگی به خط لاتین با برخی از حروف اسلاوی اقتباس شده برای حروف صدادار آلبانیایی نوشته شده است . این کتاب در سال 1740 توسط Gjon Nikollë Kazazi ، اسقف اعظم آلبانیایی اسکوپیه کشف شد . این شامل عبادت های تعطیلات اصلی است . همچنین متون دعا و مناسک و متون تعلیمی وجود دارد . دستور زبان و واژگان باستانی تر از متون غژی قرن هفدهم است. 188 صفحه کتاب شامل حدود 154000 کلمه با کل واژگان c. 1500 کلمه مختلف متن قدیمی است اما به راحتی قابل تفسیر است زیرا عمدتاً ترجمه متون شناخته شده، به ویژه بخش های خاصی از کتاب مقدس است . این کتاب همچنین شامل قطعاتی از مزامیر ، کتاب اشعیا ، کتاب ارمیا ، نامه به قرنتیان و بسیاری از تصاویر است. به نظر می رسد که یکنواختی املا نشان دهنده سنت قبلی نوشتن است. تنها نسخه شناخته شده مشاری در کتابخانه حواری نگهداری می شود . ^[111] در سال 1968 این کتاب با ترجمه و نظرات زبان شناسان منتشر شد.
• اولین اثر چاپ شده به زبان آلبانیایی توسکی، Mbsuame e krështerë (به ایتالیایی: Dottrina cristiana ) اثر Lekë Matrënga یا (به ایتالیایی) Luca Matranga است . این کتاب در سال 1592 منتشر شد و به شکل اولیه زبان اربریش (همچنین به عنوان ایتالیایی-آلبانیایی شناخته می شود) نوشته شده است.

خط آلبانیایی زودتر از اولین سند تأیید شده، فرمول e pagëzimit تولید شد ، اما هنوز هیچ کدام کشف نشده است. ما وجود آنها را با مراجع قبلی می دانیم. برای مثال، یک راهب فرانسوی با امضای «بروکاردوس» در سال 1332 خاطرنشان می‌کند که «اگرچه آلبانیایی‌ها زبان دیگری کاملاً متفاوت از لاتین دارند، اما همچنان در همه کتاب‌های خود از حروف لاتین استفاده می‌کنند ». ^[112]

متن های قبلی مورد اختلاف

در سال 1967 دو محقق ادعا کردند که یک متن نامه به زبان آلبانیایی را یافته‌اند که در متن Bellifortis ، کتابی که به زبان لاتین نوشته شده است، در سال‌های 1402-1405 نوشته شده است. ^[113]

"ستاره ای در جایی در جنگل افتاده است، ستاره را تشخیص دهید، آن را تشخیص دهید.

ستاره را از بقیه متمایز کن، آنها مال ما هستند، آنها هستند.
می بینی صدای عالی کجا طنین انداز شده است؟ کنارش بایست
که رعد و برق سقوط نکرد. این به شما نمی رسد، کسی که این کار را می کند.
...
مثل گوش ها نباید باور کنی ... که ماه افتاد وقتی ...
سعی کن آن چیزی را که به دور می جهد احاطه کنی ...

وقتی ماه می افتد و دیگر وجود ندارد، نور را صدا کن..."

رابرت السی ، متخصص مطالعات آلبانیایی، معتقد است که «ترجمه رومانیایی Todericiu/Polena از خطوط غیر لاتین، اگرچه ممکن است سرنخ‌هایی ارائه دهد که متن واقعاً آلبانیایی است، خیالی است و از جمله بر اساس نادرست است. خواندن نسخه خطی، از جمله حذف یک سطر کامل." ^[114]

دوره عثمانی

در سال 1635، فرانگ باردی (1606-1643) Dictionarum latinum-epiroticum خود را در رم منتشر کرد که اولین فرهنگ لغت لاتین-آلبانی شناخته شده است. سایر محققانی که در طول قرن هفدهم این زبان را مطالعه کردند عبارتند از آندریا بوگدانی (1600-1685)، نویسنده اولین کتاب دستور زبان لاتین-آلبانیایی، نیلو کاتالانوس (1637-1694) و دیگران. ^[115]

ویژگی های هند و اروپایی

واژگان هند و اروپایی

تناظرهای واجی PIE

از نظر واج شناسی، آلبانیایی چندان محافظه کارانه نیست. مانند بسیاری از سهام اینترنت اکسپلورر، دو سری توقف های صوتی را با هم ادغام کرده است (مثلا هر دو PIE * d و * dʰ آلبانیایی شدند: d ). علاوه بر این، توقف های صوتی در بین مصوت ها ناپدید می شوند. تقریباً هجاهای پایانی به طور کامل از دست می‌روند و هجاهای بدون تأکید دیگر به طور گسترده از دست می‌روند (مثلاً mik «رفیق» از زبان لاتین amicus ). PIE * o به صورت a ظاهر می شود (همچنین اگر یک مصوت جلویی i دنبال شود به صورت e )، در حالی که PIE * ē و * ā تبدیل به o می شوند و PIE * ō به صورت e ظاهر می شود .

پالاتال‌ها، ولارها و لبیوولارها پیشرفت‌های متمایزی را نشان می‌دهند، با آلبانیایی که تمایز سه‌طرفه‌ای را نیز در Luwian نشان می‌دهد . ^{[116] [117]} Labiovelars تا حد زیادی از سایر سری‌های ولار هندواروپایی قبل از مصوت‌های جلویی متمایز می‌شوند، اما آنها با ولارهای "خالص" (پشتی) در جاهای دیگر ادغام می‌شوند. ^[116] سری ولار کامی، متشکل از پروتو-هندواروپایی * ḱ و * ģ و * * ģʰ ادغام شده ، معمولا به * th و * dh تبدیل شد، اما برای ادغام با ولارهای پشتی در هنگام تماس با سونورانت ها ، از کف خارج می شدند . ^[116] از آنجایی که تمایز سه جانبه اولیه پروتو-هندواروپایی بین پشتی ها در چنین بازتاب هایی حفظ می شود، بنابراین آلبانیایی نه سنتوم است و نه ساتم ، علیرغم داشتن درک "ساتم مانند" از پشتی های کامی در بیشتر موارد. ^[117] بنابراین PIE * ḱ ، * k ، و * kʷ به ترتیب تبدیل به th ، q و s می شوند (قبل از حروف صدادار عقب PIE * ḱ تبدیل به th می شود ، در حالی که * k و * kʷ به عنوان k ادغام می شوند ).

اقلیتی از محققان حنجره چهارم * h4 را بازسازی می کنند که ظاهراً به صورت Alb ظاهر می شود. h کلمه - در ابتدا، به عنوان مثال Alb. herdhe 'بیضه' احتمالاً از PIE * h₄órǵʰi- ^[118] (به جای بازسازی معمول * h₃erǵʰi- )، اما این به طور کلی در جاهای دیگر دنبال نمی شود، زیرا h- در جای دیگری به طور خاص به وجود آمده است (مثلا Alb. hark < Lat ) . . ^{[119] [120]}

1. بین حروف صدادار یا بعد از r

1. قبل از u̯/u یا i̯/i
2. قبل از سونورانت
3. یادگار باستانی
4. هجا-ابتدال و به دنبال آن sibilant

1. اولیه
2. بین مصوت ها
3. بین u/i و یک مصوت دیگر ( قانون روکی )
4. تشدید با s زیر

1. قبل از i, e, a
2. قبل از حروف صدادار عقب
3. بین مصوت ها
4. قبل از خوشه های C، i، j

آلبانیایی استاندارد

از زمان جنگ جهانی دوم ، آلبانیایی استاندارد مورد استفاده در آلبانی بر اساس گویش توسکی بوده است. کوزوو و سایر مناطقی که آلبانیایی در آنها رسمی است استاندارد توسک را در سال 1969 پذیرفتند.

استاندارد مبتنی بر البستان

تا اوایل قرن بیستم، نوشتار آلبانیایی در سه سنت ادبی اصلی توسعه یافت: گیگ ، توسک و اربرشه . در تمام این مدت، یک گویش فرعی گگی که در اطراف البستان صحبت می‌شد، به‌عنوان lingua franca در میان آلبانیایی‌ها عمل می‌کرد، اما در نوشتار کمتر رایج بود. کنگره نویسندگان آلبانیایی مناستیر که در سال 1908 برگزار شد، استفاده از گویش فرعی البستان را برای اهداف ادبی و به عنوان پایه یک زبان ملی یکپارچه توصیه کرد. گفتار البستان در حالی که از نظر فنی به‌عنوان گونه‌های گگی جنوبی طبقه‌بندی می‌شود، از نظر واج‌شناسی به زبان توسکی نزدیک‌تر است و عملاً ترکیبی بین سایر گویش‌های فرعی گیگی و توسکی ادبی است.

بین سال‌های 1916 و 1918، کمیسیون ادبی آلبانیایی با هدف ایجاد یک املای یکپارچه برای این زبان، به رهبری لوئیج گوراکوچی در اسکودر تشکیل جلسه داد. این کمیسیون متشکل از نمایندگان شمال و جنوب آلبانی، گویش فرعی البستان را به عنوان اساس زبان ملی مورد تاکید قرار داد. قواعد منتشر شده در سال 1917 املای انواع البستان را برای مقاصد رسمی تعریف کرد. با این حال، کمیسیون انتشارات به یکی از لهجه‌ها را ناامید نکرد، بلکه پایه‌ای گذاشت تا گیگ و توسک به تدریج به یک گویش همگرا شوند.

هنگامی که کنگره لوشنیه پس از جنگ جهانی اول برای تشکیل یک دولت جدید آلبانی تشکیل شد، تصمیمات کمیسیون ادبی در سال 1917 مورد تایید قرار گرفت. گویش فرعی البستان برای مقاصد اداری مورد استفاده قرار گرفت و بسیاری از نویسندگان جدید آن را برای نوشتن خلاقانه پذیرفتند. گیگ و توسک به رشد آزادانه ادامه دادند و تعامل بین دو گویش افزایش یافت.

استاندارد توسک

با این حال، در پایان جنگ جهانی دوم، رژیم کمونیستی جدید استفاده از لهجه توسکی را در تمام جنبه های زندگی در آلبانی تحمیل کرد: مدیریت، آموزش و ادبیات. بیشتر رهبران کمونیست توسک های جنوب بودند. استانداردسازی توسط مؤسسه زبانشناسی و ادبیات آلبانیایی آکادمی علوم آلبانی هدایت شد . ^[122] دو فرهنگ لغت در سال 1954 منتشر شد: یک فرهنگ لغت زبان آلبانیایی و یک فرهنگ لغت روسی-آلبانیایی. قواعد جدید املایی در نهایت در سال 1967 ^[122] و در سال 1973 با کتاب راستنویسی زبان آلبانیایی منتشر شد . ^[123]

تا سال 1968، کوزوو و سایر مناطق آلبانی‌زبان در یوگسلاوی از استاندارد 1917 مبتنی بر گویش البستان پیروی می‌کردند، اگرچه در تلاش برای توسعه زبان کوزووایی جدا از استاندارد آلبانی کمونیستی مبتنی بر توسک، به تدریج با عناصر غژی القا شد. ^{[ 124]} روشنفکران آلبانیایی در یوگسلاوی سابق استاندارد 1917 را دو بار در دهه 1950 تحکیم کردند، که با تدوین کامل قوانین املایی در سال 1964 به اوج رسید . تنها تا سال 1968 ادامه داشت. با تلقی اختلافات با آلبانی به عنوان تهدیدی برای هویت خود، کوزووها خودسرانه پروژه توسک را که تیرانا سال قبل منتشر کرده بود، پذیرفتند. اگرچه هرگز قرار نبود در خارج از آلبانی خدمت کند، این پروژه در سال 1972 به عنوان "زبان ادبی یکپارچه" تبدیل شد، زمانی که توسط کنگره املای مهر تایید شد . از هر 9 شرکت کننده فقط 1 نفر اهل کوزوو بودند. کنگره، که در تیرانا برگزار شد، قوانین املایی را که سال بعد، در سال 1973 منتشر شد، مجاز کرد.

دیکشنری های جدیدتر از دولت آلبانی عبارتند از: Fjalorی راستنویسor i Gjuhës Shqipe (1976) (Orthographic Dictionary of the Albanian Language) ^[126] و Dictionary of Today's Albanian language ( Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe ) (1980). ^{[122] [127]} قبل از جنگ جهانی دوم، فرهنگ لغت هایی که توسط توسعه دهندگان استاندارد مورد مشورت قرار گرفته اند شامل Lexikon tis Alvanikis glossis (Albanian: Fjalori i Gjuhës Shqipe ( Kostandin Kristoforidhi , 1904), ^[128] Fjalorی i Bashkimit ^{( 1908} ) بوده اند. ^{128] و} واژه نامه گزولیت (1941).

خواستار اصلاحات است

از زمان سقوط رژیم کمونیستی، املای آلبانیایی بحث های داغی را در میان محققان، نویسندگان و افکار عمومی در آلبانی و کوزوو برانگیخته است، با مخالفان تندرو با هرگونه تغییر در املاء، میانه روها حامی درجات مختلف اصلاحات، و رادیکال هایی که خواستار بازگشت هستند. به گویش البستانی. انتقاد از آلبانیایی استاندارد بر حذف مصدر «من + فاعل» و واژگان غژی متمرکز شده است. منتقدان می‌گویند که آلبانیایی استاندارد، گویندگان غژی را از حق رای محروم می‌کند و به آنها انگ می‌زند و بر کیفیت نوشتار تأثیر می‌گذارد و ارتباطات عمومی مؤثر را مختل می‌کند. حامیان استاندارد توسک کنگره 1972 را به عنوان یک دستاورد مهم در تاریخ آلبانی می دانند و خواستار اصلاحات را به عنوان تلاش هایی برای "تقسیم ملت" یا "ایجاد دو زبان" رد می کنند. میانه‌روها، که به‌ویژه در کوزوو رواج دارند، عموماً بر نیاز به یک زبان آلبانیایی یکپارچه تأکید می‌کنند، اما معتقدند که مصدر «من + فاعل» و واژه‌های غژی باید گنجانده شود. طرفداران لهجه البستان پر سر و صدا بوده اند، اما در افکار عمومی حمایت اندکی داشته اند. به طور کلی، کسانی که در بحث زبان شرکت می‌کنند، از پیشینه‌های گوناگونی می‌آیند و بین دیدگاه‌های سیاسی، منشأ جغرافیایی، و موقعیت در آلبانیایی استاندارد ارتباط معناداری وجود ندارد.

بسیاری از نویسندگان همچنان به لهجه البستان می نویسند، اما سایر گونه های غژی کاربرد بسیار محدودتری در ادبیات پیدا کرده اند. اکثر نشریات از یک خط مشی سختگیرانه پیروی می کنند مبنی بر عدم پذیرش مطالب ارسالی که به زبان توسکی نوشته نشده اند. برخی رسانه‌های چاپی حتی گفتار مستقیم را ترجمه می‌کنند، و مصدر «من + مضارع» را با سایر اشکال فعل جایگزین می‌کنند و تغییرات دیگری در دستور زبان و انتخاب کلمه ایجاد می‌کنند. حتی نویسندگانی که به لهجه البستان منتشر کرده اند، اغلب به استاندارد توسکی می نویسند.

در سال 2013، گروهی از دانشگاهیان برای آلبانی و کوزوو تغییرات جزئی را در املا پیشنهاد کردند. دانشگاهیان تندرو این ابتکار را تحریم کردند، ^[129] در حالی که سایر اصلاح طلبان آن را با نیت خیر، اما ناقص و سطحی می دانستند.

آموزش و پرورش

زبان آلبانیایی در اکثر مدارس آلبانیایی وسیله آموزشی است. نرخ باسوادی در آلبانی برای کل جمعیت، سن 9 سال یا بیشتر، حدود 99٪ است. آموزش ابتدایی اجباری است (پایه های 1 تا 9)، اما اکثر دانش آموزان حداقل تا دوره متوسطه ادامه می دهند. دانش آموزان برای ادامه تحصیل باید در پایان پایه نهم و در پایان پایه دوازدهم امتحانات فارغ التحصیلی را بگذرانند.

آواشناسی

آلبانیایی استاندارد دارای هفت مصوت و 29 صامت است . مانند انگلیسی، آلبانیایی دارای اصطکاکی های دندانی /θ/ (مثل th در نازک ) و /ð/ (مانند th در این ) است که به صورت ⟨th⟩ و ⟨dh⟩ نوشته می شود ، که از نظر زبانی نادر هستند.

در غگ از مصوت های بلند و بینی استفاده می شود که در توسک وجود ندارد و مصوت وسط مرکزی ë در آخر کلمه گم می شود. تاکید عمدتاً روی هجای آخر ثابت می شود. گگ n ( femën : مقایسه زنانه انگلیسی ) با روتاسیسم در زبان توسکی ( زن ) به r تبدیل می شود .

صامت ها

یادداشت ها:

• تضاد بین r flapped و rr trilled تقریباً مشابه در زبان اسپانیایی یا ارمنی است . با این حال، در اکثر لهجه‌ها، مانند آلبانیایی استاندارد، r تک از یک فلپ آلوئولی /ɾ/ به یک تقریبی آلوئولی [ɹ] تغییر می‌کند .
• بینی کامی /ɲ/ با ñ اسپانیایی و gn فرانسوی و ایتالیایی مطابقت دارد . این به صورت یک صدا تلفظ می شود، نه یک بینی و یک سر خوردن.
• صدای ll یک جانبی ولاریزه و نزدیک به انگلیسی تاریک l است .
• حرف ç گاهی اوقات به دلیل محدودیت‌های فنی، ch نوشته می‌شود ، در قیاس با دیگراف‌های دیگر xh ، sh و zh . معمولاً به سادگی c یا به ندرت q نوشته می شود و زمینه رفع هرگونه ابهام است.
• صداهایی که با q و gj املا می شوند تنوع را نشان می دهند. آنها ممکن است بین گویش‌های کامی [c͡ç, ɟ͡ʝ] یا به صورت توقف‌های کام [c, ɟ] در میان گویش‌ها متغیر باشند. برخی از بلندگوها آنها را در صداهای palatoalveolar ç و xh ادغام می کنند . این امر به ویژه در گگ شمالی متداول است، اما در توسک نیز به طور فزاینده‌ای چنین است. ^[130] سخنوران دیگر آنها را در خوشه های همخوان به /j/ تقلیل دادند ، مانند کلمه fjollë ، که قبل از استانداردسازی به عنوان fqollë (< یونانی قرون وسطی φακιολης ) نوشته می شد .
• ng را می توان در موقعیت آخر به صورت /ŋ/ تلفظ کرد ، در غیر این صورت آلوفون n قبل از k و g است .
• قبل از q و gj ، n همیشه /ɲ/ تلفظ می شود اما این در املای منعکس نمی شود.

حروف صدادار

یادداشت ها

• ë همچنین می‌تواند در گویش توسکی شمالیبه صدای میانی باز [ɜ] برسد. ^[8]
• صداهای میانی /e, o/ همچنین می‌توانند به صورت صداهای میانی بازتر [ɛ, ɔ] در تنوع آزاد شنیده شوند. ^[131]

شوا

schwa در آلبانیایی دارای درجه زیادی از تنوع از مفصل عقب تا افراطی جلو است. ^{[132] اگرچه} schwa هندواروپایی ( * ə یا * -h2- ) در آلبانیایی حفظ شد، در برخی موارد احتمالاً زمانی که یک هجای تاکیدی قبل از آن وجود داشت ، گم شد . ^[133] تا زمان استانداردسازی الفبای آلبانیایی مدرن ، که در آن schwa به صورت ⟨ë⟩ نوشته می‌شود ، مانند کار Gjon Buzuku در قرن شانزدهم، از حروف صدادار و دیگراف مختلف استفاده می‌شد، از جمله ⟨ae⟩ توسط Lekë Matrënga. و ⟨é⟩ توسط پژتر بوگدانی در اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم. ^{[134] [135]} در داخل مرزهای آلبانی، واج تقریباً در هر دو گویش توسکی و غژی به دلیل تأثیر زبان آلبانیایی استاندارد یکسان تلفظ می شود. با این حال، در لهجه‌های گگی که در مناطق همسایه آلبانی‌زبان کوزوو و مقدونیه شمالی صحبت می‌شود، واج همچنان ^{[ نیاز به توضیح است ]} به صورت پشت و گرد تلفظ می‌شود. ^[132]

گرامر

آلبانیایی مانند انگلیسی و بسیاری دیگر از زبان‌های هندواروپایی دارای ترتیب کلمات متعارف SVO (موضوع-فعل-مفعول) است. ^[136] اسامی آلبانیایی بر اساس جنسیت (مذکر، مؤنث و خنثی) دسته‌بندی می‌شوند و برای عدد (مفرد و جمع) و حالت عطف می‌شوند . پنج نزول و شش حالت وجود دارد ( اسم ، مضارع ، مثنی ، داتیو ، ابطال ، و مصداق )، اگرچه این حرف فقط با تعداد محدودی از کلمات (مانند « بیر » («پسر»)، مصداق مصداق: biro ، zog («پرنده»): zogo ^[137] )، و شکل‌های مثنی و داتیو یکسان هستند (یک ساختار تخلص از حروف اضافه i/e/të/së در کنار تکواژهای داتیو استفاده می‌کند). برخی از لهجه‌ها نیز یک حالت مکان دارند، که در آلبانیایی استاندارد وجود ندارد (به عنوان مثال " në malt " loc.sg.def ^[137] ). این موارد در مورد اسم های معین و غیر معین صدق می کند و موارد متعددی از تلفیق وجود دارد .

زیر نزول mal (کوه) را نشان می دهد، اسمی در کلاس مذکر که «i» را در مفرد معین می گیرد:

شکل زیر انحطاط اسم زوگ (پرنده) را نشان می دهد، اسمی در کلاس مذکر که در مفرد معین "u" را می گیرد:

جدول زیر انحطاط اسم دختر (دختر) را در کلاس مؤنث نشان می دهد:

حرف معین مانند بسیاری از زبان های دیگر بالکان مانند رومانیایی ، مقدونی و بلغاری بعد از اسم قرار می گیرد .

• حرف تعریف می تواند به صورت پسوند اسم باشد که با جنسیت و مصداق متفاوت است.
  • برای مثال، در اسم‌های مفرد، اسم‌های مذکر -i را اضافه می‌کنند ، یا آن‌هایی که به -g / -k / -h ختم می‌شوند، take -u (برای جلوگیری از کام‌سازی):
    • mal (کوه) / mali (کوه);
    • libër (کتاب) / libri (کتاب);
    • زوگ (پرنده) / زوگو (پرنده).
  • اسم های کلاس مونث پسوند -(i/j)a را می گیرند :
    • veturë (ماشین) / vetura (ماشین);
    • خانه (خانه) / خانها (خانه);
    • lule (گل) / lulja (گل).
• اسامی در کلاس خنثی take -t .

آلبانیایی یک ساختار کلامی تحلیلی را به جای سیستم ترکیبی قبلی، که از پروتو-هند و اروپایی به ارث رسیده بود، توسعه داده است . سیستم پیچیده آن از حالت ها (شش نوع) و زمان ها (سه ساختار ساده و پنج ساختار پیچیده) در میان زبان های بالکان متمایز است . دو نوع کلی از صرف وجود دارد .

آلبانیایی دارای یک سری فرم های فعل به نام miratives یا admiratives است . اینها ممکن است بیانگر تعجب گوینده باشند، اما ممکن است کارکردهای دیگری مانند بیان کنایه ، تردید یا گزارش نیز داشته باشند. ^[138] استفاده آلبانیایی از اشکال تحسین آمیز در زمینه بالکان منحصر به فرد است . در انگلیسی، تعجب را می توان با «اوه، نگاه کن!» ارائه کرد. یا «آنجا را نگاه کن!»؛ ابراز تردید را می توان با «در واقع!» ارائه کرد. بیان گزارش خنثی را می توان با "ظاهرا" ارائه کرد. ^[139]

• Ti flet shqip. "شماآلبانیایی صحبت می کنید ." (نشان دهنده)
• Ti folke shqip! "شما (در کمال تعجب) آلبانیایی صحبت می کنید!" (تحسین آمیز)
• روگا بسته است . "خیابان بسته است ." (نشان دهنده)
• Rruga qenka e mbyllur. " (ظاهراً) خیابان بسته است ." (تحسین آمیز)

برای اطلاعات بیشتر در مورد صرف فعل و عطف سایر بخش های گفتار، به ریخت شناسی آلبانیایی مراجعه کنید .

ترتیب کلمات

ترتیب کلمات آلبانیایی نسبتاً رایگان است. ^{[ نیاز به نقل از ]} برای گفتن « آگیم تمام پرتقال‌ها را خورد » در آلبانیایی، می‌توان از یکی از دستورات زیر با تفاوت‌های عمل‌گرایانه جزئی استفاده کرد:

• SVO : Agimi i hëngri të همه portokallët.
• SOV : Agimi همه portokallët i hëngri.
• OVS : همه portokallët i hëngri Agimi.
• OSV : همه portokallët Agimi i hëngri.
• VSO : من hëngri Agimi همه portokallët.
• VOS : من hëngri të همه portokallët Agimi.

با این حال، رایج ترین ترتیب فاعل-فعل-مفعول است .

این فعل می تواند به صورت اختیاری در موقعیت جمله ابتدایی باشد، به خصوص با افعال در شکل مفعول ( forma joveprore ):

• Parashikohet یک قطعرج "یک وقفهپیش بینی می شود".

نفی

نفی لفظی در آلبانیایی وابسته به خلق و خو است، ویژگی مشترک برخی از زبان های هندواروپایی مانند یونانی .

در جملات نشانی، شرطی یا تحسینی، نفی با ذرات nuk یا s در مقابل فعل بیان می شود، برای مثال:

• Toni nuk flet انگلیسی "Tony does not speak English";
• Toni s'flet انگلیسی "Tony does not speak English";
• Nuk e di "من نمی دانم";
• می گوید "نمی دانم".

فرم های فاعل، امری، اختیاری یا غیر متناهی افعال با ذره mos نفی می شوند :

• Mos harro "فراموش نکن!".

اعداد

یادداشت ها

• در گویش های خاص، اعداد با هجای اضافی ممکن است دچار سنکوپ متریک شوند. به عنوان مثال، پنج دوازده تبدیل به پنج متر می شود . ^{[140] [141]}

سیستم ویژسیمال

در کنار اعداد اعشاری هندواروپایی، بقایایی از سیستم ویژسیمال نیز وجود دارد ، مانند یکزت « بیست » و دیزت « چهل » . اربره‌ها در ایتالیا و اروانی‌ها در یونان هنوز هم می‌توانند از trezet ' 60 ' و fourzet ' 80 ' استفاده کنند . آلبانیایی تنها زبان بالکان است که سیستم ویژسیمال پیش از هند و اروپایی را حفظ کرده است . ^[142]

واژگان

زبان آلبانیایی در زبان‌شناسی تاریخی به عنوان موردی از زبانی شناخته می‌شود که اگرچه در بسیاری از دوره‌های حکومت بیگانه و چندزبانگی زنده مانده است، اما شاهد هجوم «بی‌تناسبی» از وام‌های دیگر زبان‌ها بود که بسیاری از واژگان اصلی خود را افزایش داده و جایگزین کردند . ^{[143] [ توضیحات مورد نیاز ]} از میان همه تأثیرات خارجی در آلبانیایی، عمیق‌ترین و تأثیرگذارترین آن جذب وام‌هایی از لاتین در دوره کلاسیک و جانشینان رمانس آن پس از آن بود. محققان تعداد زیادی از وام واژه‌های لاتین را در آلبانیایی تخمین زده‌اند، حتی برخی ادعا می‌کنند 60 درصد واژگان آلبانیایی را دارند. ^[144]

کار عمده در بازسازی زبان اولیه آلبانیایی با کمک دانش اشکال اصلی وام ها از یونان باستان، لاتین و اسلاوی انجام شده است، در حالی که وام واژه های یونانی باستان کمیاب هستند و وام واژه های لاتین از اهمیت فوق العاده ای در واج شناسی برخوردارند . ^[145] وجود واژه‌های امانت‌شده از زبان‌های مطالعه‌شده‌تر از دوره‌های زمانی قبل از تأیید آلبانیایی، که به اعماق دوران کلاسیک می‌رسد، در بازسازی‌های واج‌شناختی اشکال پیشین باستان و قرون وسطی آلبانیایی کاربرد زیادی داشته است. ^[143] برخی از واژه‌ها در واژگان اصلی آلبانیایی هیچ ریشه‌شناسی شناخته‌شده‌ای ندارند که آن‌ها را به زبان اولیه هند و اروپایی یا هر زبان مبدأ شناخته‌شده‌ای مرتبط کند، و بنابراین از سال 2018 به طور آزمایشی به زبانی ناشناخته، تأیید نشده، زیر لایه ماقبل هندواروپایی نسبت داده می‌شوند. ; برخی از این کلمات عبارتند از: قلب (قلب) و هکور (آهن). ^[146] گمان می‌رود برخی از این واژه‌های فرضی پیش از IE با واژه‌های زیرلایه فرضی پیش از IE در زبان‌های هندواروپایی همسایه، مانند lule (گل)، که به طور آزمایشی با لیلیا لاتین و یونانی leirion مرتبط است، مرتبط باشند . ^[147]

فاصله واژگانی زبان آلبانیایی با سایر زبان ها در یک تحلیل آماری واژگانی توسط زبان شناس اوکراینی تیشچنکو نتایج زیر را نشان می دهد (شکل پایین تر، شباهت بیشتر): 49% اسلوونیایی ، 53% رومانیایی ، 56% یونانی ، 82% فرانسوی ، 86% مقدونی ، 86 % % بلغاری​ ^{[148] [149]}

همزاد با ایلیاتی

تأثیرات زبانی اولیه

قدیمی ترین وام واژه هایی که در آلبانیایی تایید شده اند از یونانی دوریک می آیند ، ^[165] در حالی که قوی ترین تأثیر از زبان لاتین است . ^[166] برخی از محققان استدلال می کنند که آلبانیایی از منطقه ای واقع در شرق گستره جغرافیایی کنونی آن به دلیل چندین مورد واژگانی مشترک موجود بین زبان آلبانیایی و رومانیایی سرچشمه گرفته است . با این حال، لزوماً تاریخ تبارشناسی زبان آلبانیایی را تعریف نمی کند، و امکان حضور پروتوآلبانیایی ها را هم در قلمرو ایلیاتی و هم در قلمرو تراکیا رد نمی کند . ^[167]

دوره ای که در طی آن پروتو-آلبانیایی و لاتینی در تعامل بودند طولانی شد و از قرن دوم قبل از میلاد تا قرن پنجم پس از میلاد به طول انجامید. ^[99] در این دوره، وام‌گیری‌های واژگانی را می‌توان تقریباً به سه لایه تقسیم کرد که دومین لایه بزرگترین است. اولین و کوچکترین در زمان تعامل کمتر معنی دار رخ داد. دوره آخر، احتمالاً قبل از تهاجمات اسلاوها یا ژرمن ها ، همچنین دارای تعداد قابل توجهی وام گیری کمتری است. هر لایه با رفتار متفاوتی از بیشتر مصوت ها مشخص می شود: لایه اول تکامل زبان اولیه پروتوآلبانیایی به آلبانیایی را دنبال می کند. در حالی که لایه های بعدی منعکس کننده تغییرات واکه بومی به لاتین متأخر (و احتمالاً پروتو رومنس ) هستند. سایر تغییرات شکل‌دهنده عبارتند از همزمانی چند پایان اسمی، به‌ویژه در حالت جمع، و همچنین پالاتالیزه شدن در مقیاس بزرگ.

دوره کوتاهی بین قرن‌های هفتم و نهم به دنبال داشت که با وام‌گیری‌های سنگین از اسلاوی جنوبی مشخص شد ، که برخی از آن‌ها پیش از تغییر "oa" رایج در اشکال مدرن این گروه زبانی است.

وام های اولیه یونان

حدود 30 وام واژه یونانی باستان در زبان اولیه آلبانیایی وجود دارد . ^[168] بسیاری از این گویش‌ها گویشی را منعکس می‌کنند که خواستارانش را صدا می‌کرد، همانطور که گویش مقدونی نیز همین کار را کرد. وام واژه های دیگر دوریک هستند. این کلمات عمدتاً به اقلام کالایی و کالاهای تجاری اشاره دارد و احتمالاً از طریق تجارت با واسطه ای منقرض شده است. ^[165]

• drapër ; "داس" < ( یونانی شمال غربی ) drápanon ^{[169] [165]}
• بلته ; "کندو، زنبور" < Attic mélitta "زنبور" (در مقابل Ionic mélissa ). ^[170]
• کامبول ; «آلو» < kokkúmelon ^[169]
• لاکر ; «کلم، سبزیجات سبز» < lákhanon «سبز؛ سبزی» ^[171]
• لپژته ; "orach, dock" < lápathon ^[172]
• لیج ; "لغزنده کردن، روغن دادن"< پروتوآلبانیایی *elaiwanja < *elaiwa (روغن زیتون) < یونانی elaion ^[173]
• موکر ; «سنگ آسیاب» < (شمال غربی) mākhaná «دستگاه، ابزار» ^{[168] [165]}
• مولا ; "سیب" < mēlon "میوه" ^[174]
• پلمب ; «کف دست» < palámā ^[175]
• پژپر ; "خربزه" < pépōn ^[165]
• پیش ؛ «تره» < práson ^[171]
• ترومزه ; آویشن < (شمال غربی) thýmbrā , thrýmbrē ^[169]
• پلگ ; "برکه، استخر" < pélagos "دریای مرتفع" ^[176]

به گفته هولد (1986)، موارد زیر از یک گویش یونانی بدون هیچ گواهی قابل توجهی به نام "ماکدونی" آمده است، زیرا شبیه اصطلاح بومی جمعیت یونانی زبان در پادشاهی Argead بود: ^[165]

• لر ; "آرنج" < * ὠlénā ^[165]
• بروکه ; «تماریسک» < * mīrýkhā ^[165]
• مِلاگ ; 'mallow' < * malákhā (با انعکاس /ɡ/ برای یونانی <χ> که بیانگر صدای گویشی چیزی است که به عنوان یک توقف از یونانی آمده است) ^[165]
• maraj "رازیانه" < * márathrion (ر.ک. mărar(iu) رومانیایی، márathron یونی؛ با ساده‌سازی آلبانیایی -dri̯- به -j- که منعکس کننده قبلی * udri̯om به آب «آب» است) ^[165]

نفوذ لاتین

محققان تعداد زیادی از وام واژه‌های لاتین را در آلبانیایی تخمین زده‌اند، حتی برخی ادعا می‌کنند 60 درصد واژگان آلبانیایی را دارند. ^[144] آنها شامل بسیاری از واژگان اصلی پرکاربرد هستند، از جمله خیلی ("بسیار"، از لاتین summus )، pak ("چند"، لاتین paucus )، نزدیک ("باریک"، لاتین angustus )، درخت ("درخت"، لاتین poma )، vij ("به آمدن"، لاتین veniō )، rërë ("شن"، لاتین arena )، " راست " ("مستقیم"، لاتین directus )، حیوانات ("جانور"، لاتین causa ، به معنی "چیز")، و large ("دور"، لاتین largus ).

Jernej Kopitar (1780-1844) اولین کسی بود که به تأثیر لاتین بر آلبانیایی اشاره کرد و ادعا کرد که "وام واژه های لاتین در زبان آلبانیایی تلفظ زمان امپراتور آگوستوس را دارند". ^[177] کوپیتار مثال‌هایی مانند qiqer آلبانیایی «نخود» از cicer لاتین ، شهر «شهر، شهر» از civitas ، peshk «ماهی» از piscis ، و shigjetë «پیکان» از sagitta را ذکر کرد . تلفظ‌های سخت لاتین ⟨c⟩ و ⟨g⟩ به‌عنوان توقف‌های پالاتال و ولار در وام‌واژه‌های آلبانیایی حفظ می‌شوند. گوستاو مایر (1888) ^[178] و ویلهلم مایر-لوبک (1914) ^[179] بعداً این را تأیید کردند. مایر به شباهت بین افعال آلبانیایی shqipoj "به وضوح صحبت کردن، تلفظ کردن" و shqiptoj "تلفظ، بیان کردن" و کلمه لاتین excipiō (به معنای "خوش آمد کردن") اشاره کرد. بنابراین، او معتقد بود که کلمه Shqiptar "شخص آلبانیایی" از shqipoj گرفته شده است که به نوبه خود از کلمه لاتین excipere گرفته شده است . یوهان گئورگ فون هان ، زبان شناس اتریشی، همین فرضیه را در سال 1854 مطرح کرده بود. ^[180]

اقرم چابیج همچنین از جمله به عناصر باستانی لاتین در آلبانیایی توجه کرد: ^[181]

1. لاتین /au/ در قدیمی ترین وام واژه ها به آلبانیایی /a/ تبدیل می شود: aurum → ar 'gold'; گائودیوم → gaz 'joy'; laurus → lar 'laurel'. لاتین /au/ در قرض‌های بعدی حفظ می‌شود، اما به شیوه‌ای مشابه یونانی تغییر می‌یابد : causa 'thing' → ζω 'چیز; جانور، بی رحم'; ستایش → لاود .
2. لاتین /oː/ در قدیمی ترین وام های لاتین به آلبانیایی تبدیل می شود: pōmus → درخت 'درخت میوه'; hōra → بار 'زمان، نمونه'. یک جهش مشابه از پروتو-هندواروپایی به آلبانیایی رخ داده است. PIE * nōs شد آلبانیایی ne 'we'، PIE * oḱtṓw + پسوند -ti- شد آلبانیایی tetë 'هشت' و غیره.
3. هجاهای داخلی و اولیه لاتین بدون تاکید در آلبانیایی گم می شوند: cubitus → kub 'arang'; medicus → پزشک 'پزشک'; palūdem 'swamp' ← لاتین مبتذل * padūle → pyll «جنگل». یک جهش مشابه از پروتو-هندواروپایی به آلبانیایی رخ داد. در مقابل، در وام واژه‌های لاتین متأخر، هجای داخلی حفظ می‌شود: paganus → pagan ; plaga → plagë 'زخم' و غیره.
4. لاتین /tj/، /dj/، /kj/ پالاتالیزه به آلبانیایی /s/، /z/، /c/: vitium → ves 'vice; نگرانی '; ratiōnem → دلیل 'reason'; شعاع → rreze 'ray; صحبت کرد'; faciēs → صفحه 'صورت، گونه'; socius ← shok 'هم، رفیق'، shoq 'شوهر'، و غیره. به نوبه خود، /s/ لاتین به /ʃ/ در آلبانیایی تغییر یافت.

هارالامبی میهسکو نشان داد که:

• حدود 85 کلمه لاتین در آلبانیایی باقی مانده است، اما در هیچ یک از زبان های رومی (همانطور که به ارث رسیده است) وجود ندارد . چند نمونه عبارتند از celsydri → dial لاتین. kulshedër ← kuçedër 'hydra'، hībernus → vërri 'چراغ زمستانی'، sarcinārius 'برای بسته بندی، بارگیری استفاده می شود' ← shelqëror 'میخ دوشاخه، انگور، آویز چنگالدار'، sōlānum 'شیب شبانه'، روشن. 'گیاه آفتاب' → shullë(r) 'مکان آفتابی خارج از باد، منطقه تحت حمام آفتاب', splēnēticus → shpretkë 'طحال', trifurcus → trfurk 'چنگال'. ^[182]
• 151 کلمه آلبانیایی با منشاء لاتین در رومانیایی به ارث برده نشده است. چند نمونه عبارتند از amīcus لاتین → آلبانیایی mik 'دوست', inimīcus → armik 'دشمن، دشمن', ratiōnem → دلیل , benedīcere → bekoj , bubulcus 'شخن زن, گله دار' → bulk , bujk 'دهقان', calicis → شیشه قلق 'نوشیدن ', castellum → kështjellë 'قلعه', centum → qind 'صد', gallus → gjel 'خروس', iunctūra → gjymtyrë 'ende; joint', medicus → mjek 'doctor', retem → rrjetë 'net', spērāre → dial. shp(ë)rej , shpresoj 'to hope', pres 'to await', voluntās ( voluntātis ) → vullnet 'will; داوطلب'. ^[183]
• برخی از اصطلاحات کلیسای آلبانیایی دارای ویژگی های آوایی هستند که نشان دهنده وام گیری اولیه آنها از لاتین است. چند نمونه عبارتند از bekoj آلبانیایی «برکت دادن» از benedīcere ، engjëll «فرشته» از angelus ، kishë «کلیسا» از ecclēsia ، من مسیحی از christiānus ، kryq «صلیب» از crux ( crucis ) ، (منسوخ) lter محراب از لاتین altārium ، mallkoj «نفرین کردن» از maledīcere ، meshë «انبوه» از missa ، murg «راهب» از monachus ، peshkëp «اسقف» از episcopus ، و ungjill «انجیل» از ēvangelium . ^[184]

نویسندگان دیگر ^[185] واژه‌های وام لاتین را در آلبانیایی با الگوی صوتی باستانی از قرن اول قبل از میلاد شناسایی کرده‌اند، ^{[ توضیح لازم است ]،} برای مثال، qingël(ë) آلبانیایی 'sddle girh; پیر کوتوله از لاتین cingula و آلبانیایی e old 'پیر، پیر. پیشین از سال اما تحت تأثیر لاتین veteris . زبان‌های رومی این کلمات را از لاتین مبتذل به ارث برده‌اند: cingula (از طریق * clinga ) رومانیایی chingă 'girdle شد . دور زین، و veterānus رومانیایی bătrân «قدیمی» شد .

آلبانیایی، باسکی ، و زبان‌های سلتی باقی‌مانده مانند برتون و ولزی، زبان‌های غیر رومی امروزی هستند که دارای این نوع عنصر لاتین گسترده هستند که مربوط به دوران روم باستان است، که دستخوش تغییرات صوتی مرتبط با این زبان‌ها شده است. زبان‌های دیگر در منطقه رومی سابق یا نزدیک به آن یا بعداً وارد صحنه شدند (ترکی، زبان‌های اسلاوی، عربی) یا علیرغم همزیستی با لاتین، اندکی از لاتین وام گرفته‌اند (یونانی، آلمانی)، اگرچه آلمانی دارای چند واژه امانت باستانی لاتین است. فنستر "پنجره"، Käse "پنیر").

محققان رومانیایی مانند واتاسسکو و میهسکو، با استفاده از تحلیل واژگانی زبان آلبانیایی، به این نتیجه رسیده اند که آلبانیایی به شدت تحت تأثیر یک زبان رومی منقرض شده بود که از رومانیایی و دالماتیایی متمایز بود . از آنجایی که تعداد کلمات لاتینی که فقط در زبان رومانیایی و آلبانیایی مشترک است به طور قابل توجهی کمتر از کلماتی هستند که فقط در زبان آلبانیایی و رومی غربی مشترک هستند، میهسکو استدلال می‌کند که زبان آلبانیایی در منطقه‌ای تکامل یافته است که ارتباط بسیار بیشتری با مناطق رومانیایی غربی داشت تا با رومانیایی‌زبان. این منطقه در آلبانی، کوزوو و مقدونیه غربی امروزی واقع شده و از شرق تا بیتولا و پریشتینا امتداد دارد . ^[186]

نفوذ اسلاوها

پس از ورود اسلاوها به بالکان، زبان‌های اسلاوی منبع دیگری برای واژه‌های قرضی شدند. تماس بین آلبانیایی با زبانهای اسلاوی تقریباً چهار قرن به طول انجامید و حتی در اواخر قرون وسطی نیز ادامه یافت. وام واژه های اسلاوی در آلبانیایی حوزه کمتر مطالعه شده ای را در ادبیات تشکیل می دهند. به گفته ولادیمیر اورل (1998)، ^{[158] [ صفحه مورد نیاز ]} حدود 556 وام واژه اسلاوی در آلبانیایی وجود دارد. با در نظر گرفتن گویش‌های منسوخ و محدود در مناطقی که تماس‌های فشرده‌تر و طولانی‌تری با اسلاوی داشتند، تعداد آنها به طور قابل توجهی بیشتر است. تا 1000 کلمه در آن گویش ها. ^[187]

نفوذ ترکیه

ظهور امپراتوری عثمانی به معنای هجوم کلمات ترکی بود . این امر همچنین مستلزم وام گرفتن کلمات فارسی و عربی از طریق ترکی بود. برخی از نام های شخصی ترکی، مانند آلتین ، رایج هستند. برخی از کلمات قرضی از یونانی مدرن، به ویژه در جنوب آلبانی وجود دارد. بسیاری از کلمات وام گرفته شده با کلماتی با ریشه آلبانیایی یا کلمات لاتینی مدرن (بین المللی) جایگزین شده اند. بر اساس محاسباتی که امانوئل بانفی (1985) ذکر کرد، ^[188] تعداد کل وام واژه های ترکی در آلبانیایی حدود دو هزار وام است. با این حال، با در نظر گرفتن کلمات منسوخ و کمیاب، و گویش های محدود، تعداد آنها به طور قابل توجهی بیشتر است.

گوتیک

آلبانیایی همچنین به داشتن مجموعه کوچکی از وام‌های گوتیک معروف است ، با تحقیقات اولیه در مورد این موضوع توسط نوربرت جوکل ^[189] و زیگموند فیست ^[190] ، اگرچه چنین وام‌هایی در اوایل قرن نوزدهم توسط زبان‌شناسان اولیه مانند مطالبه شده بود. گوستاو مایر . بسیاری از واژه‌هایی که گوتیک ادعا می‌کنند اکنون توسط زبان‌شناسان بعدی آلبانیایی به ریشه‌های دیگری نسبت داده شده‌اند ( چرخ و tufë ، اگرچه برای ادعاهای اصلی هالد در سال 1994 استفاده شد، اکنون به عنوان مثال به لاتین نسبت داده می‌شود)، ^[191] یا در عوض ممکن است بومی باشند . به آلبانیایی که از زبان پروتو-هند و اروپایی به ارث رسیده است. ^[192] امروزه پذیرفته شده است که چند کلمه از گوتیک در آلبانیایی وجود دارد، اما در بیشتر موارد ناچیز هستند زیرا گوت ها با مردمان بالکان تماس کمی داشتند. ^[193]

مارتین هولد ^[194] از اهمیت وام‌های گوتیکی پراکنده برای مطالعات آلبانیایی دفاع می‌کند، با این حال، استدلال می‌کند که گوتیک پس از لاتین تنها زبان آشکارا پس از رومی و «پیش عثمانی» است که تأثیر قابل‌توجهی بر واژگان آلبانیایی دارد. زبانهای اسلاوی هم پیش از عثمانی و هم عثمانی است). ^[194] او استدلال می‌کند که واژه‌های گوتیک در آلبانیایی به اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم در جریان تهاجم گروه‌های گوتیک‌زبان مختلف بالکان تحت رهبری آلاریک ، اودوآسر و تئودوریک نسبت داده می‌شوند . او استدلال می‌کند که گوتیک‌های آلبانیایی شواهدی برای ترتیب تحولات در زبان اولیه آلبانیایی در این زمان دارند: برای مثال، او استدلال می‌کند که پروتوآلبانیایی در این مرحله قبلاً /uː/ به /y/ تغییر کرده بود ، زیرا کلمات گوتیک با /uː/ منعکس می‌شوند. /u/ در آلبانیایی، نه /y/ همانطور که در بیشتر وام های لاتین و یونان باستان دیده می شود، اما هنوز تغییر /t͡s/ به /θ/ را تجربه نکرده بود ، زیرا وام از کلمات گوتیک با /θ/ جایگزین /θ/ می شود. /t/ یا صدای نزدیک دیگری. ^[194]

کلمات قابل توجهی که همچنان توسط منابع متعدد مدرن به گوتیک در آلبانیایی نسبت داده می شوند عبارتند از:

• tirk "گتر نمدی، نمد سفید" (ر.ک. tureac رومانیایی "بالای چکمه") < گوتیک * θiuh-brōks- ^{[193] [195]} یا * θiuhbrōkeis ، ^{[194] cf} theobrach آلمانی قدیم"گتر" ^[195]
• shkumë "فوم" ^[192] < گوتیک * skūm- ، ^[194] شاید از طریق یک واسطه در یک عاشقانه * scuma ^[196] (ر.ک. spumă رومانیایی )
• gardh "حصار، باغ" ^[192] یا یک کلمه بومی آلبانیایی در نظر گرفته می شود ^[197] که به عنوان gard ^{به رومانیایی قرض داده شد [198] [199]}
• zverk "پشت پشت گردن" < Gothic * swairhs ; ^[200] واژه «مشکل» که در غیر این صورت (با مسائل واج شناختی) به توسعه سلتیک، یونانی یا بومی نسبت داده شده است. ^[201]
• وحشت "شرور، رذل" و وحشت "فاحشه" <گوتیک * hors "زنا، cf اسکاندیناوی قدیمی hóra "فاحشه" ^[202]
• punjashë «کیف»، کوچک‌تر از punjë < pugs گوتیک«کیف پول» ^[203] (ر.ک. pungă رومانیایی )

الگوهای وام دادن

اگرچه آلبانیایی با جذب بسیاری از وام‌ها مشخص می‌شود، حتی در مورد لاتین که به عمق واژگان اصلی می‌رسد، حوزه‌های معنایی خاصی با این وجود مقاوم‌تر هستند. اصطلاحات مربوط به سازمان اجتماعی اغلب حفظ می‌شوند، اگرچه آن‌هایی که به سازمان سیاسی مربوط نمی‌شوند، در حالی که آن‌هایی که مربوط به تجارت هستند همگی امانت داده شده یا ابداع شده‌اند. ^[204]

هیدرونیم ها تصویر پیچیده ای را ارائه می دهند. اصطلاح «دریا» ( det ) بومی است و یک نوآوری «آلبانی-ژرمنی» است که به مفهوم عمق اشاره دارد، اما مقدار زیادی از واژگان دریایی به امانت داده شده است. کلماتی که به نهرهای بزرگ و سواحل آنها اشاره می کنند معمولاً قرض هستند، اما lumë («رودخانه») بومی است، همانطور که rrymë (جریان آب) است. کلمات مربوط به نهرهای کوچکتر و حوضچه های آب راکد اغلب بومی هستند، اما کلمه "برکه"، pellg در واقع از نظر معنایی نوادگان کلمه یونانی قدیمی برای "دریای آزاد" تغییر یافته است که نشان دهنده تغییر مکان پس از تماس یونانی است. آلبانیایی از زمان پروتو-هند و اروپایی اصطلاح خاصی را حفظ کرده است که به جنگلی در کنار رودخانه ( جازه ) اشاره دارد، و همچنین کلمات آن برای مرداب ها. آلبانیایی اصطلاحات بومی "گرداب"، "گودال آب" و "مکان عمیق" (آبی) را حفظ کرده است، که اورل را به این حدس و گمان سوق داد که Urheimat آلبانیایی احتمالاً دارای گرداب‌ها و اعماق خطرناکی است. ^[205]

در مورد جنگل‌ها، واژه‌های بیشتر مخروطی‌ها و درختچه‌ها بومی هستند، همانطور که عبارت‌های «توسکا»، «نارون»، «بلوط»، «راش» و «آهنگ» و «خاکستر»، «شاه بلوط»، «توس» هستند. «افرا»، «صنوبر» و «بید» قرض هستند. ^[206]

اصطلاحات خویشاوندی اولیه هندواروپایی به طور اساسی تغییر شکل یافت. تغییرات شامل تغییر از "مادر" به "خواهر" بود و آنقدر دقیق بود که فقط سه اصطلاح کارکرد اصلی خود را حفظ کردند، کلمات "داماد"، "مادرشوهر" و "پدرشوهر" قانون". تمام کلمات مربوط به خویشاوندی خونی درجه دو، از جمله "خاله"، "عمو"، "برادرزاده"، "خواهرزاده" و اصطلاحات مربوط به نوه ها، وام های باستانی از لاتین هستند. ^[207]

با توجه به گستردگی واژگان بومی حفظ شده مربوط به پرورش گاو، شیردوشی و غیره، به نظر می‌رسد که آلبانیایی‌های اولیه دام‌پرور بوده‌اند، در حالی که کلمات مربوط به سگ‌ها معمولاً به امانت داده می‌شوند. بسیاری از کلمات در مورد اسب حفظ شده است، اما کلمه برای اسب خود یک قرض لاتین است. ^[208]

همچنین ببینید

• پورتال زبان ها

• آبتره
• زبان اربریش
• آروانیتیکا
• گگ آلبانیایی
• زبان ایلیاتی
• IPA/آلبانیایی
• زبان مساپیک
• تراکو-ایلیری
• توسک آلبانیایی

یادداشت ها

1. نقشه نشان نمی دهد که کجا زبان اکثریت یا اقلیت است.

1. شده است که هر کدام فقط یک زبان دارند: زیر خانواده آلبانیایی، هلنی و ارمنی. ارتباط با هر زبان هند و اروپایی دیگر یا به یکدیگر." - Pereltsvaig (2012) صفحات 30-31 ^[80]
2. «به طور کلی پذیرفته شده است که آلبانیایی‌ها یکی از زبان‌های باستانی بالکان را ادامه می‌دهند، اگرچه دانشمندان در مورد اینکه به کدام زبان صحبت می‌کردند و چه ناحیه‌ای از بالکان را قبل از مهاجرت اسلاوها به بالکان اشغال می‌کردند، اختلاف نظر دارند.» - کورتیس (2011) ص. 16 ^{[85] (ص 16)}
3. «بنابراین، در حالی که ممکن است زبان شناسان در مورد پیوندهای بین آلبانیایی و زبان های قدیمی بالکان بحث کنند، و در حالی که بیشتر آلبانیایی ها ممکن است ارتباط شجره نامه ای با زبان ایلیاتی را غیرقابل انکار بدانند، این واقعیت باقی می ماند که صرفاً شواهد کافی برای ارتباط بین زبان های ایلیاتی، تراکیایی یا داکیایی وجود ندارد. با هر زبانی، از جمله آلبانیایی." - کورتیس (2011) ص. 18 ^{[85] (ص 18)}
4. «محتمل‌ترین سلف آلبانیایی، ایلیاتی بود، زیرا بیشتر آلبانیای کنونی در دوران باستان توسط ایلیاتی‌ها سکونت داشتند، اما مقایسه این دو زبان غیرممکن است، زیرا تقریباً هیچ چیز در مورد ایلیاتی شناخته شده نیست. کمتر ممکن است فرض کنیم که یک زبان واحد در کل ایلیریکوم، از رودخانه آرسیا در ایستریا، تا اپیروس در یونان، صحبت می شده است، در حالی که چنین یکنواختی زبانی در هیچ کجای اروپا قبل از فتح رومیان یافت نمی شود و نام‌های ایلیریک نشان می‌دهد که می‌توان چندین نواحی آنوماستیک را تشخیص داد، و این مناطق مربوط به زبان‌های مختلف در ایلیریکوم باستان است، اگر ایلیاتی‌ها واقعاً به چندین زبان مختلف صحبت می‌کردند، این سؤال مطرح می‌شود: آلبانیایی از کدام زبان ایلیاتی ایجاد شده است؟ تا زمانی که داده های جدید کشف نشود، نمی توان به این سوال پاسخ داد." — Ranko (2012) ^{[86] [ صفحه مورد نیاز ] [ نیازمند استناد کامل ]}
5. مورد مناقشه

مراجع

1. Rusakov 2017, p. 552.
2. Klein، Jared; برایان، جوزف؛ فریتز، ماتیاس (2018). کتاب زبان شناسی تطبیقی ​​و تاریخی هند و اروپایی. والتر دو گروتر. ص 1800. شابک 9783110542431.
3. «زبان و الفبا ماده 13». قانون اساسی مونته نگرو. WIPO ​19 اکتبر 2007. زبان های صربستانی، بوسنیایی، آلبانیایی و کرواتی نیز در استفاده رسمی خواهند بود.
4. Franceschini 2014، صفحات 533-534 [1]
5. «کاربرد منشور در صربستان» (PDF) . منشور اروپایی برای زبان های منطقه ای یا اقلیت. 11 ژوئن 2013. صفحات 4-5، 9.
6. فرانچینی، ریتا (2014). "ایتالیا و مناطق ایتالیایی زبان". در Fäcke, Christiane (ویرایش). کتابچه راهنمای فراگیری زبان. والتر دو گروتر جیامبیایچ. ص 546. شابک 9783110394146.
7. «رزروها و اعلامیه‌های پیمان شماره 148 - منشور اروپایی برای زبان‌های منطقه‌ای یا اقلیت‌ها». شورای اروپا . بایگانی شده از نسخه اصلی در 8 دسامبر 2015 . بازبینی شده در 3 دسامبر 2015 .
8. کورتا، استفانو؛ ریورین کوتلی، جوزیان؛ کاپیا، انکلیدا; نیکولز، استفان (2022). "توسک آلبانیایی شمالی". مجله انجمن بین المللی آوایی . 53 (3). تصویر IPA: 1-23. doi : 10.1017/S0025100322000044 . hdl : 20.500.11820/ebce2ea3-f955-4fa5-9178-e1626fbae15f .
9. اورل 2000، ص. 12; Matzinger 2018، ص. 1790; ماتاسوویچ 2019، ص. 39; هامپ 1963، ص. 104; Katicic 2012، ص. 184: "و با این حال می دانیم که این ادامه زبانی است که در بالکان قبلاً در زمان های قدیم صحبت می شد. این با این واقعیت ثابت شده است که واژه های قرضی یونانی باستان در آلبانیایی وجود دارد".
10. فتجونا مجدینی (3 مه 2013). "آلبانی قصد دارد دیاسپورای بزرگ خود را ثبت کند". بالکان بینش . بازبینی شده در 17 ژانویه 2017 .
11. فریدمن، ویکتور (2022). "بالکان". در سالیکوکو موفونه، آنا ماریا اسکوبار (ویرایشگر). کتاب راهنمای تماس زبان کمبریج: جلد 1: حرکت جمعیت و تغییر زبان. کتاب های کمبریج در زبان و زبان شناسی. انتشارات دانشگاه کمبریج شابک 9781009115773.
12. لازاریدیس، یوسف؛ آلپاسلان-رودنبرگ، سونگول; و همکاران (26 اوت 2022). "تاریخ ژنتیکی قوس جنوبی: پلی بین غرب آسیا و اروپا". علم . 377 (6609): eabm4247. doi :10.1126/science.abm4247. PMC 10064553 . PMID  36007055. S2CID  251843620. 
13. کورتا، استفانو؛ ریورین کوتلی، جوزیان؛ کاپیا، انکلیدا; نیکولز، استفان (16 اوت 2022). "توسک آلبانیایی شمالی". مجله انجمن بین المللی آوایی . 53 (3): 1122-1144. doi :10.1017/S0025100322000044. hdl : 20.500.11820/ebce2ea3-f955-4fa5-9178-e1626fbae15f . اگرچه منشا زبان مورد بحث بوده است، اما نظر غالب در ادبیات این است که این زبان از نسل ایلیاتی است (هتزر 1995).
14. ماتاسوویچ 2019، ص. 5: "در مورد منشأ زبان آلبانیایی مطالب زیادی نوشته شده است. محتمل ترین سلف زبان آلبانیایی ایلیاتی بوده است، زیرا بسیاری از آلبانیای کنونی در دوران باستان توسط ایلیاتی ها سکونت داشته اند، اما مقایسه این دو زبان غیرممکن است. چون تقریباً هیچ چیز از زبان ایلیاتی معلوم نیست، علیرغم اینکه دو کتاب راهنما از آن زبان (توسط هانس کراهه و آنتون مایر) منتشر شده است... بررسی اسامی و نامهای شخصی از ایلیریکوم نشان می دهد که چندین ناحیه انوماتیکی قابل تشخیص است و اینها اگر ایلیاتی ها واقعاً به چندین زبان مختلف صحبت می کردند، این سؤال پیش می آید که زبان آلبانیایی از کدام زبان ایجاد شده است و تا زمانی که داده های جدید کشف نشود، نمی توان به این سؤال پاسخ داد. ایلیاتی" براق حفظ شده در یونانی (rhínon 'مه') ممکن است بازتاب در Alb. (Gheg) re͂ 'ابر' (Tosk re)< PAlb. *ren-."
15. بیکس 2011، ص. 25: "معمولاً (به دلایل جغرافیایی واضح) تصور می شود که آلبانیایی از ایلیاتی باستان است (نگاه کنید به بالا) ، اما این را نمی توان مشخص کرد زیرا ما تقریباً چیزی در مورد خود ایلیاتی نمی دانیم."
16. فورتسون 2010، ص. 446: "آلبانی شاخه جداگانه خود را از هند و اروپایی تشکیل می دهد؛ این آخرین شاخه ای است که در اسناد مکتوب آمده است. این یکی از دلایلی است که منشأ آن در هاله ای از رمز و راز و جنجال پوشیده شده است. ادعای گسترده مبنی بر اینکه این زبان مدرن است- نوادگان روزگار ایلیاتی، که در دوران کلاسیک تقریباً در همان منطقه صحبت می‌شد ([...])، معنای جغرافیایی و تاریخی دارد، اما از نظر زبانی غیرقابل آزمون است، زیرا ما اطلاعات کمی در مورد ایلیاتی داریم.
17. مالوری و آدامز 1997، ص. 11: "اگرچه برخی از اقلام واژگانی وجود دارد که به نظر می رسد بین رومانیایی (و به طور بسط داکیان) و آلبانیایی مشترک است، تا حد زیادی قوی ترین پیوندها را می توان بین آلبانیایی و ایلیاتی مورد بحث قرار داد. قلمرو آلبانیایی و هیچ مدرکی دال بر مهاجرت عمده به قلمرو آلبانی وجود ندارد، زیرا سوابق ما در مورد اشغال ایلیاتی ها از یونانی و لاتین به قبل از دوران مسیحیت باز می گردد و نشان می دهد که اجداد آلبانیایی ها باید آلبانی را تا آن زمان اشغال کرده باشند. از آنجایی که ایلیاتی ها در این زمان سرزمین آلبانی را اشغال کرده بودند، این وام ها را از همسایگان تاریخی خود جذب کرده اند.
18. ویلار، فرانسیسکو (1996). Los indoeuropeos y los orígenes de Europa (به اسپانیایی). مادرید: گردوس. صص 313–314، 316. شابک 84-249-1787-1.
19. Friedman 2020, p. 388.
20. Matzinger 2018، ص. 1790.
21. اسمجلی 1394، ص. 45.
22. Hamp & Adams 2013, p. 8.
23. Trumper 2018, p. 385.
24. Hyllested & Joseph 2022, p. 235.
25. ماتاسوویچ 2019، ص. 39.
26. Demiraj & Esposito 2009, p. 23:

    «...این نوآوری‌ها، مانند نوآوری‌هایی که در گونه‌های مختلف غژی نیز مشهود است، به گونه‌ای نیست که مانع ارتباط بین گویشوران این دو گویش شود.

27. فورتسون 2010، ص. 446: "این دو لهجه در انواع استاندارد خود متقابل قابل درک هستند، اگرچه لهجه های فرعی متعددی وجود دارد که تنوع قابل توجهی را نشان می دهد، به ویژه در شمال و شمال شرقی منطقه گگ زبان."
28. Demiraj & Esposito 2009, p. 23:

    رودخانه Shkumbin در آلبانی مرکزی از نظر تاریخی مرز بین این دو گویش را تشکیل می‌دهد، با جمعیتی که در شمال به گونه‌های گگ صحبت می‌کنند و جمعیت در گونه‌های جنوبی توسک.

29. دمیراج 2006، ص. 102:

    "این مورد تکامل /a-/ تاکیدی و تا حدی تاکید شده /e-/ در مقابل یک صامت بینی به /ë-/ در تو گویش جنوبی است. در حالی که تکامل /a-/ > /ë/ در مقابل از یک صامت بینی لهجه جنوبی را درگیر کرده است، تکامل /e-/ > /-ë/ در همان شرایط آوایی در قسمت شمالی و بخشی در قسمت شرقی آن گویش صورت نگرفته است (...). پدیده آوایی زودتر از روتاسیسم ظاهر شده است، همانطور که به وضوح در نمونه هایی مانند llanë > llërë ، ranë > rërë و غیره مشهود است، که در آنها تکامل /a-/ > /ë-/ نمی تواند قبل از /-r-/ رخ دهد. از آنجایی که این تغییر آوایی در وام واژه های اسلاوی آلبانیایی ظاهر نشده است، بلکه عمدتاً شامل واژگان ارثی IE و همچنین وام های یونانی باستان (مقایسه کنید mokënë > mokerë < māk ^h anāʼ و غیره) و از لاتین (مقایسه کنید ranë >) بوده است. rërë > arena و غیره)، به طور کلی تصدیق شده است که در دوره قبل از اسلاوی آلبانیایی رخ داده است. وام های قدیمی تر آلبانیایی."

30. Demiraj & Esposito 2009, p. 23:

    "در زبان توسکی /a/ قبل از اینکه یک بینی به واکه مرکزی (شوا) تبدیل شود، و /n/ بین آوایی به /r/ تبدیل شده است. این دو تغییر صدا فقط بر لایه ماقبل اسلاوی واژگان آلبانیایی، یعنی بومی تأثیر گذاشته است. واژه ها و وام واژه ها از یونانی و لاتین.

31. داگلاس کیو آدامز (ژانویه 1997). دایره المعارف فرهنگ هند و اروپایی. تیلور و فرانسیس ص 9، 11. شابک 978-1-884964-98-5. وام‌های یونانی و لاتین متحمل اکثر تغییرات واج‌شناختی گسترده‌ای شده‌اند که شکل کلمات ارثی IE را تغییر داده‌اند، در حالی که کلمات اسلاوی و ترکی این تغییرات را نشان نمی‌دهند. بنابراین آلبانی باید تا زمان ورود اسلاوها به بالکان در قرن پنجم و ششم پس از میلاد بیشتر شکل کنونی خود را به دست آورده باشد [اواسط ص. 11] [...] واژه های قرضی یونانی و لاتین به قبل از دوران مسیحیت باز می گردد [ص. 9] [...] حتی کلمات بسیار رایج مانند mik ʻfriendʼ (< Lat amicus ) یا këndoj ʻI sing; readʼ (< Lat cantāre ) از لاتین آمده است و گواه اختلاط گسترده سخنوران لاتین پیش از آلبانی و بالکان در طول دوره روم، تقریباً از قرن دوم پیش از میلاد تا قرن پنجم پس از میلاد است. [قبل از وسط ص. 11]
32. Fortson 2010, p. 448: "انشقاق گویش به گگ و توسک زمانی اتفاق افتاد که این منطقه در قرن چهارم میلادی مسیحی شد: وام‌های لاتین مسیحی نشان دهنده روتاسیسم توسکی است، مانند توسکی murgu "راهب" (Geg mungu ) از لاتین monachus ."
33. Demiraj 2010, pp. 77–78
34. Rusakov 2017، ص. 559.
35. Demiraj 2006, pp. 102-103:

    «...چنین موارد قیاسی پراکنده این نتیجه پذیرفته شده را که این ویژگی لهجه ای به عنوان یک فرآیند آوایی در دوره پیشاسلاوی آلبانیایی ظاهر شده است و نسبتاً قدیمی تر از روتاسیسم است، معکوس نمی کند. به احتمال زیاد نه دیرتر از سده های V-VI پس از میلاد

36. همچنین نگاه کنید به Hamp 1963 ایزوگلاس در همه لهجه‌هایی که من مطالعه کرده‌ام واضح است، که تقریباً همه انواع ممکن را در بر می‌گیرد. باید نسبتاً قدیمی باشد، یعنی قدمت آن به هزاره اول پس از روم برمی‌گردد. به عنوان یک حدس، به نظر می رسد ممکن است که این ایزوگلاس منعکس کننده گسترش منطقه گفتار، پس از استقرار آلبانیایی ها در تقریباً مکان فعلی آنها باشد، به طوری که منطقه گفتار در خط Jireček قرار گرفته است.
37. دمیراج 2006، ص. 103:

    «و همانطور که در بند 3 اشاره شد، از آنجایی که تمایزات گویشی در یک منطقه جغرافیایی خاص ظاهر شده است، می توان نتیجه گرفت که گویشوران گویش های شمالی و جنوبی در مناطق واقعی خود در پست حضور داشته اند. -دوره رومی و پیشاسلاوی آلبانیایی.

38. پروژه ab Euromosaic (2006). "L'arvanite/albanais en Grèce" (به فرانسوی). بروکسل: کمیسیون اروپا بازبینی شده در 5 دسامبر 2016 .
39. «آلبانیایی ها در ایتالیا». بایگانی شده از نسخه اصلی در 21 ژانویه 2012 . بازیابی شده در 2 ژانویه 2012 .
40. «رابرت السی». زبان آلبانیایی. 25 نوامبر 1972 . بازبینی شده در 17 ژانویه 2017 .
41. ددووکاج، لیندون؛ ندوسی، رجینا (2023). "تنوع زبانی در گویش آلبانیایی گگ شمال غربی". مجموعه مقالات انجمن زبانشناسی آمریکا . 8 (1). انجمن زبانشناسی آمریکا : 5501. doi : 10.3765/plsa.v8i1.5501 .
42. ددووکاج، لیندون؛ گرینگر، پاتریک (2023). ریشه‌های ریخت‌شناختی و واج‌شناختی بینی آلبانیایی و مشابهت آن با قوانین دیگر. مجموعه مقالات انجمن زبانشناسی آمریکا . 8 (1). انجمن زبانشناسی آمریکا : 5508. doi : 10.3765/plsa.v8i1.5508 .
43. Demiraj & Esposito 2009, p. 23.
44. مای، نیکولا. "دیاسپورای آلبانیایی در حال ساخت: رسانه ها، مهاجرت و طرد اجتماعی." مجله مطالعات قومیتی و مهاجرتی 31، شماره. 3 (2005): 543-561.
45. د رپر، ژیل. آلبانیایی‌هایی که با گذشته عثمانی روبرو هستند: مورد دیاسپورای آلبانیایی در ترکیه. (2005).
46. Gkaintartzi، Anastasia، Aspasia Chatzidaki و Roula Tsokalidou. "والدین آلبانیایی و زمینه آموزشی یونانی: چه کسی حاضر است برای زبان مادری بجنگد؟" مجله بین المللی تحقیقات چند زبانه 8، شماره. 4 (2014): 291-308.
47. «قانون اساسی جمهوری کوزوو (با اصلاحات I-XXVI)». کتابخانه کنگره ماده 5 [زبان ها] 1. زبان های رسمی در جمهوری کوزوو آلبانیایی و صربی است. ... 
48. ترندافیلی، اویس؛ مچه، الیندا کاجو; دوکا، انیا (2020). آپیس، آنالیسا؛ سیسی، میکل آنژ؛ Loglisci، Corrado; مانکو، جوزپه؛ ماسکاری، الیو؛ Ras, Zbigniew W. (ویرایشات). الگوهای پیچیده کاوی: چالش ها، روش ها و کاربردهای جدید. Springer Nature . ص 89. شابک 978-3-030-36617-9. این [آلبانی] زبان رسمی آلبانی، زبان رسمی مشترک کوزوو، و زبان رسمی مشترک بسیاری از شهرداری های غربی جمهوری مقدونیه است. آلبانیایی همچنین در برخی مناطق در یونان، جنوب مونته نگرو، جنوب صربستان و در برخی از شهرهای جنوب ایتالیا و سیسیل به طور گسترده صحبت می شود.
49. «تنوع زبانی در بین شهروندان خارجی در ایتالیا». آمار ایتالیا 25 جولای 2014 . بازبینی شده در 1 آوریل 2015 .
50. «لایحه آلبانیایی زبان مقدونیه به قانون تبدیل شد». رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی . 15 ژانویه 2019.
51. «مهاجرت آلبانیایی» (PDF) . بایگانی شده از نسخه اصلی (PDF) در 16 سپتامبر 2016 . بازبینی شده در 9 جولای 2016 .
52. ساندرز، رابرت اِی (2011). قومیت سیاسی در فضای مجازی: اینترنت، ملی گرایی اقلیت و شبکه هویت. Lanham: Lexington Books. ص 98. شابک 9780739141946. علاوه بر مهاجران اخیر، جوامع قدیمی تری در سرتاسر جهان وجود دارد. بیش از 5 میلیون آلبانیایی قومی در جمهوری ترکیه وجود دارد. با این حال، اکثریت قریب به اتفاق این جمعیت جذب شده اند و دیگر به زبان تسلط ندارند، اگرچه یک جامعه پر جنب و جوش آلبانیایی هویت متمایز خود را در استانبول تا به امروز حفظ کرده است. مصر همچنین ادعای مالکیت حدود 18000 آلبانیایی را دارد که ظاهراً بقایای ارتش محمدعلی باقی مانده است.
53. جیناری، جورجی. Dialektologya Shqiptare
54. رودخانه Shkumbin در آلبانی مرکزی از نظر تاریخی مرز بین این دو گویش را تشکیل می‌دهد، با جمعیتی که در شمال به زبان‌های گگ و جمعیت در جنوب گونه‌های توسک صحبت می‌کنند. (صفحه 23) دایره المعارف مختصر زبان های جهان نوشته کیت براون، سارا اوگیلوی مشارکت کننده کیت براون، سارا اوگیلوی نسخه: مصور منتشر شده توسط الزویر، 2008 ISBN 0-08-087774-5 , ISBN 978-88-70  
55. پرندرگاست، اریک (2017). منشاء و گسترش حذف تعیین کننده مکان در منطقه زبانی بالکان (Ph.D). دانشگاه کالیفرنیا برکلی. ص 87.
56. روستاهای ایتالیا-آلبانیایی جنوب ایتالیا شماره 25 برنامه تحقیقات میدانی خارجی، گزارش، شورای تحقیقات ملی (ایالات متحده) بخش علوم زمین جلد 1149 انتشار (شورای تحقیقات ملی (US)) برنامه تحقیقات میدانی خارجی، با حمایت دفتر تحقیقات دریایی، گزارش; شماره 25 شماره 25 گزارش، شورای ملی تحقیقات (ایالات متحده). Division of Earth Sciences Volume 1149 of (National Academy of Sciences. National Research Council. Publication) نویسنده George Nicholas Nasse Publisher National Academy of Sciences-National Research Council, 1964 page 24-25 link
57. ناسه، جورج نیکلاس (۱۹۶۴). دهکده های ایتالیایی-آلبانیایی جنوب ایتالیا. آکادمی ملی علوم - شورای ملی تحقیقات. شابک 9780598204004.
58. للوشی 2008، ص. 12.
59. السی، رابرت. (2017). الفبای آلبانیایی: قرض گرفته شده و اختراع شده . لندن، انگلستان: بستر انتشار مستقل CreateSpace. شابک 9781544294094 . 
60. چانگ، ویل؛ Chundra، Cathcart (ژانويه 2015). "تحلیل فیلوژنتیکی محدود به اجداد از فرضیه استپ هندواروپایی پشتیبانی می کند" (PDF) . زبان . 91 (1): 194-244. doi :10.1353/lan.2015.0005. S2CID  143978664 . بازیابی شده در 30 سپتامبر 2020 .
61. Schumacher, Stefan (2020). "سیستم کامل آلبانیایی قدیم (واریته گگ)". در رابرت کرلین؛ توماس یوگل (ویرایشگران). عالی در زبان های هند و اروپایی و فراتر از آن. مسائل جاری در نظریه زبان شناسی. جلد 352. شرکت انتشارات جان بنجامین. شابک 978-90-272-6090-1.
62. فورتسون 2010، ص. 446: "آلبانی شاخه جداگانه خود را از هند و اروپایی تشکیل می دهد؛ این آخرین شاخه ای است که در اسناد مکتوب آمده است."
63. واتکینز، کالورت. «پرتو-هند-اروپایی: مقایسه و بازسازی»، در زبان های هند و اروپایی، آنا جیاکالون رامات و پائولو رامات، ویراستاران. لندن: روتلج، 1998.
64. Google Books, Mallory, JP and Adams, DQ: The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World
65. JHholm.de بایگانی شده در 11 اکتبر 2017 در Wayback Machine ، Holm, Hans J.: The Distribution of Data in Word Lists and Impact on the Subgrouping of Languages. در: کریستین پریساچ، هانس بورکهارت، لارس اشمیت-تیمه، رینهولد دکر (ویرایشگران): تجزیه و تحلیل داده ها، یادگیری ماشین و کاربردها. Proc. از سی و یکمین کنفرانس سالانه انجمن طبقه بندی آلمان (GfKl)، دانشگاه فرایبورگ، 7-9 مارس 2007. Springer-Verlag، هایدلبرگ-برلین
66. HJholm.de بایگانی‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۱۹ در Wayback Machine سرزمین احتمالی زبان‌های هند و اروپایی و مهاجرت‌های آن‌ها در پرتو روش بازیابی سطح جدایی (SLRD) – هانس جی. هولم
67. Sowa، Wojciech (2020). "تراسیو تراسیایی". Palaeohispanica : 810-811. doi : 10.36707/palaeohispanica.v0i20.377 . ISSN  1578-5386.
68. تورسو، راسموس (2019). «دو واژه امانت هند و اروپایی بالکان». در ماتیلده سرانگلی؛ توماس اولاندر (ویرایشگران). پراکندگی و تنوع: دیدگاه های زبانی و باستان شناسی در مراحل اولیه هند و اروپایی. مطالعات بریل در زبان‌ها و زبان‌شناسی هندواروپایی. جلد 19. بریل. صص 251-262. شابک 9789004416192.
69. هامارستروم، هارالد؛ فورکل، رابرت؛ هاسپلمات، مارتین، ویرایش. (2017). "آلبانیایی". Glottolog 3.0 . ینا، آلمان: موسسه ماکس پلانک برای علم تاریخ بشر.
70. ابرهارد، دیوید ام. سیمونز، گری اف. Fennig، Charles D., eds. (2022). "آلبانیایی" . قوم شناس (ویرایش 25). SIL International . بایگانی‌شده از نسخه اصلی در ۸ آوریل ۲۰۲۲.
71. نیکلاس جفری لمپریر هاموند (1976). مهاجرت و تهاجم به یونان و مناطق مجاور. چاپ نویز. ص 57. شابک 978-0-8155-5047-1.
72. Zeitschrift für Balkanologie. R. Trofenik. 1990. ص. 102.
73. تیبور ژیوکوویچ، ولادتا پتروویچ، الکساندر اوزلاک، دراگانا کونچر: ناشناس توصیف اروپا شرقی: Anonimov opis istočne Evrope. ژانویه 2013. نسخه: Izvori za srpsku istoriju. ناشر: موسسه ایستوریسکی. تدوین: سرجان رودیچ. شابک 978-86-7743-102-0 
74. فورتسون 2010، ص. 446
75. رابرت السی (2010). فرهنگ لغت تاریخی آلبانی. رومن و لیتلفیلد ص 216. شابک 978-0-8108-6188-6.
76. فورتسون 2010، صفحات 447-448: "اما به احتمال زیاد آثار قبلی وجود داشته است که ناپدید شده اند. قدیمی ترین کتاب های حفظ شده هم در گگ و هم در توسک ویژگی های املای مشترکی دارند که به نوعی زبان ادبی مشترک قبلاً توسعه یافته است. و نامه‌ای که توسط یکی از رهیبان دومینیکن به نام گولیلموس آدئا در سال 1332 نوشته شده است می‌گوید که ساکنان آلبانی زبانی بسیار متفاوت از لاتین داشتند، اما از الفبای لاتین در نوشته‌های خود استفاده می‌کردند، که نشان‌دهنده (اگر اثبات نشود) یک سنت مکتوب آلبانیایی از قبل موجود است. "
77. Demiraj 2012، صص 132-133.
78. Bihiku 1980, pp. 14-15.
79. بارتل، پیتر (1995). Albanien: vom Mittelalter bis zur Gegenwart (به آلمانی). میشیگان: پوستت. ص 86. شابک 9783791714516.
80. Pereltsvaig، Asya (2012). "زبان های هند و اروپایی". زبان های جهان: مقدمه . انتشارات دانشگاه کمبریج صص 30-31. شابک 978-1-107-37791-2.
81. Sowa 2020، صفحات 810–811.
82. Fine، JA (1991). بالکان اوایل قرون وسطی. انتشارات دانشگاه میشیگان صص 10-11. شابک 9780472081493- از طریق Google Books.
83. اریک هامپ در آخرین کتاب خود از این نظریه حمایت می کند که زبان ایلیاتی به گروه شمال غربی تعلق دارد، زبان آلبانیایی از ایلیاتی ریشه دارد و آلبانیایی با مساپیک که گویش پیشین ایلیاتی است مرتبط است ( مطالعات مقایسه ای در مورد آلبانی ، 2007 ). ).
84. وودارد، راجر دی (2008). زبانهای باستانی اروپا انتشارات دانشگاه کمبریج شابک 9780521684958. حدس زده می شود که زبان آلبانیایی امروزی مستقیماً از زبان ایلیاتی باستان ریشه دارد.
85. Curtis، Matthew Cowan (30 نوامبر 2011). تماس، همگرایی و همزیستی زبان اسلاو-آلبانیایی. شابک 9781267580337. بازبینی شده در 31 مارس 2017 .
86. ماتاسوویچ، رانکو (2012). "طرح دستوری زبان آلبانیایی برای دانش آموزان هند و اروپایی".
87. «مقدمه ای به آلبانیایی». lrc.la.utexas.edu . بازبینی شده در 9 ژوئن 2023 .
88. تیلور، آن؛ رینگ، دونالد ؛ وارنو، تندی (اوت 1995). نوشته شده در منچستر، انگلستان. اسمیت، جان چارلز؛ بنتلی، دلیا (ویرایش‌ها). زبانشناسی تاریخی 1995: مقالات برگزیده . دوازدهمین کنفرانس بین المللی زبان شناسی تاریخی. جلد 1 - مسائل عمومی و زبان های غیر آلمانی. Amsterdam, NL: John Benjamins Publishing (انتشار 2000). ص 400. شابک 9027236666.
89. Hyllested & Joseph 2022, p. 225.
90. ورمیر، ویلم (2008). "پیش تاریخ سیستم صدادار آلبانیایی: یک کاوش مقدماتی". مطالعات زبانشناسی اسلاوی و عمومی . 32 : 591-608. ISSN  0169-0124. JSTOR  40997529.
91. سامپسون، رادنی (1997). "ربکا پوسنر، زبان های عاشقانه. کمبریج: انتشارات دانشگاه کمبریج، 1996، xvi + 376 ص. 0 521 28139 3". مجله مطالعات زبان فرانسه (بررسی کتاب). 7 (2): 227-229. doi :10.1017/S0959269500003793. ISSN  1474-0079. S2CID  230472704.
92. پوسنر، ربکا (1966). The Romance Languages: A Linguistic Introduction (ویرایش اول). ایالات متحده آمریکا: کتاب های لنگر. ص 3. ISBN 084460853X.
93. فریدمن، ویکتور اِی (2011). «زبان‌های بالکان و زبان‌شناسی بالکان». بررسی سالانه انسان شناسی . 40 : 275-291. doi :10.1146/annurev-anthro-081309-145932. ISSN  0084-6570. JSTOR  41287733.
94. لیندستد، جوکو (2000). "بالکانیزاسیون زبانی: تغییر ناشی از تماس با تقویت متقابل". مطالعات زبانشناسی اسلاوی و عمومی . 28 : 231-246. ISSN  0169-0124. JSTOR  40997168.
95. بایراکتار، اوغور بهادیر (15 دسامبر 2011). «اسطوره سازی آلبانیایی ها: بحثی تاریخی درباره «آلبانی و آلبانیایی ها» اثر واسا افندی. بالکانولوژی. Revue d'Études Pluridisciplinaires . سیزدهم (1-2). doi : 10.4000/balkanologie.2272 .
96. کرتیس، متیو کوان (30 نوامبر 2011). تماس، همگرایی و همزیستی زبان اسلاو-آلبانیایی. ص 17. شابک 9781267580337. برای مثال، استدلال می‌کند که از زمان‌های نامشخصی، جمعیت پیش از آلبانیایی (به تعبیر هامپ، آلبانوئید) در مناطقی از لهستان تا منطقه کنونی ساکن بوده‌اند.
97. Tripod.co، اریک هامپ، "موقعیت آلبانیایی، گویش های باستانی IE، مجموعه مقالات کنفرانس زبان شناسی IE که در دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس، 25 تا 27 آوریل، 1963، ed. Henrik Birnbaum and Jaan برگزار شد. پوهول «روشن است که در قرون وسطی آلبانیایی ها به سمت شمال گسترش یافته اند (Jokl, Albaner §2). استدلال‌های متقاعدکننده‌ای وجود دارد که بر ضد گسترش آنها تا سواحل آدریاتیک ارائه شده است - این واقعیت که Scodra 'Scutari' (Shkodër) توسعه غیرآلبانیایی را نشان می‌دهد (به §6 زیر مراجعه کنید)، واژگان قدیمی نشان‌داده‌شده دریانوردی وجود ندارد. (به بالا مراجعه کنید)، و اینکه وام های یونان باستان کمی وجود دارد (Jokl، Albaner §5؛ اما §5 زیر را ببینید)
98. کژدان، اسکندر (ویرایش) (1991). فرهنگ لغت بیزانس آکسفورد. انتشارات دانشگاه آکسفورد صص 52-53. شابک 978-0-19-504652-6 . 
99. Mallory & Adams 1997, p. 9.
100. دمیراج، شعبان. Prejardhja e shqiptarëve në نور و شهادت به زبان shqipe.(Origin of Albanians through the Testimonies of the Albanian language) Shkenca (Tirane) 1999
101. شوماخر، استفان (2016). "توسعه وسط PIE در آلبانیایی". در Bjarne Simmelkjær Sandgaard Hansen; بندیکت نیلسن وایتهد; توماس اولاندر؛ بیرگیت آنت اولسن (ویرایشگران). ریشه شناسی و واژگان اروپایی: مجموعه مقالات چهاردهمین Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft، 17-22 سپتامبر 2012، کپنهاگ . Wiesbaden: Reichert – از طریق Academia.edu.
102. مولر، پیتر او. Ohnheiser، Ingeborg; اولسن، سوزان؛ Rainer, Franz, eds. (2016). "171. آلبانیایی". واژه‌سازی: راهنمای بین‌المللی زبان‌های اروپا . جلد 5. برلین، بوستون: De Gruyter. ص 3124. doi :10.1515/9783110424942. شابک 9783110424942.
103. پانتیچ، میروسلاو (1990). Književnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske od XVI do XVIII veka. انجمن ادبی صربستان ص 98. شابک 9788637901907.
104. Demiraj 2006, pp. 42-43.
105. Demiraj 2006، ص 44-45.
106. اورل 1998، ص 225، 409.
107. نیومارک، لئونارد؛ هابارد، فیلیپ؛ پریفتی، پیتر آر (1982). آلبانیایی استاندارد: دستور زبان مرجع برای دانش آموزان. بنیاد اندرو ملون ص 3. ISBN 9780804711296. بازیابی شده در 28 مه 2010 .
108. فرانسیسک پال (1971). "Di nuovo sulle biografie scanderbegiane del XVI secolo". Revue des études sud-est européennes (به فرانسوی). 9 (1). Academia Republicii Socialiste România, Academia Republicii Populare Romîne: 102 . بازیابی شده در 28 مه 2010 .
109. آنامالی، اسکندر (2002). Historia e popullit shqiptar در چهار حجم (in Albanian). جلد I. Botimet Toena. ص 311. OCLC  52411919.
110. لوشی 2008، ص. 97.
111. «مشاری». کتابخانه ملی آلبانی بازبینی شده در 14 مه 2010 .
112. دمیراج، شعبان. "آلبانیایی". در رامات و رامت (2006)، زبانهای هند و اروپایی . صفحه 480
113. دومیترو تودریسیو، متن آلبانیایی قدیمی‌تر از «فرمول تعمید» در سال 1462 ، در «Magazin Istoric»، شماره. 8، بخارست، نوامبر 1967.
114. رابرت السی، متن Bellifortis و آلبانیایی اولیه در "Zeitschrift für Balkanologie"، برلین، 22 فوریه 1986، ص. 158-162.
115. مارمولاکو، رمضان (1975). آلبانی و آلبانیایی ها سی. هرست. ص 17. شابک 0903983133.
116. Orel 2000، صفحات 66، 70-71
117. بردیل دمیراج (2018). "100. تکامل آلبانیایی". در فریتز، ماتیاس؛ جوزف، برایان؛ کلاین، جارد (ویرایش‌ها). هندبوک زبان شناسی تطبیقی ​​و تاریخی هند و اروپایی . د گرویتر موتون. شابک 978-3-11-054036-9. و نتایج سه سری پشتی نشان می‌دهد که آلبانیایی، مانند Luwian، ممکن است در اصل این تقابل سه‌طرفه را دست‌نخورده حفظ کرده باشد و بنابراین، علی‌رغم نتیجه واضح ساتم‌مانند پشتی‌های کامی خود در بیشتر موارد، نه سنتوم است و نه ساتم.
118. جی پی مالوری؛ داگلاس کیو آدامز (1997). دایره المعارف فرهنگ هند و اروپایی . تیلور و فرانسیس شابک 978-1-884964-98-5. ISBN  1-884964-98-2 , ISBN 978-1-884964-98-5 
119. د وان، میشیل (2018). "آواشناسی آلبانیایی". در کلاین، جارد؛ جوزف، برایان؛ فریتز، ماتیاس (ویرایشات). هندبوک زبان شناسی تطبیقی ​​و تاریخی هند و اروپایی . جلد 3. والتر دو گروتر. ص 1757. اما h- به طور ثانویه در کلماتی مانند hark 'منحنی' به وجود آمده است ← arcus لاتین ، که h را غیر اثباتی می کند.
120. شوماخر/ماتزینگر 2013، ص. 267.
121. ماتاسوویچ 2019، ص. 11.
122. Lloshi 2008, p. 10.
123. کوستلاری، آندروکلی (۱۳۵۲). راستنویسی زبان shqipe. "Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë" ( in "Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë", امروز "Akademia e Shkencave e Republikës Shqipërisë").
124. کاموسلا، توماس (2016). "ایده زبان کوزووئی در سیاست زبانی یوگسلاوی" (PDF) . مجله بین المللی جامعه شناسی زبان (242): 217–237. doi :10.1515/ijsl-2016-0040. hdl : 10023/11804 . S2CID 55005555 . بایگانی شده (PDF) از نسخه اصلی در 6 ژانویه 2024 - از طریق مخزن تحقیقاتی سنت اندروز. 
125. "Drejtshkrimi Prishtinë 1964". ویکی منبع بازبینی شده در 26 مه 2018 .
126. کوستلاری، آندروکلی (۱۳۵۵). لغت نامه نویسی زبان فارسی. «Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë» (در «Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë»، امروز «Akademia e Shkencave e Republikës Shqipërisë»).^{[ لینک مرده ]}
127. Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë (1980). واژه ی گُوهِسِ سُطمه ی شیپه. تیرانا: آکادمی علوم آلبانی .
128. للوشی 2008، ص. 9.
129. وراپی، جولیا (27 آوریل 2013). «Emil Lafe: Këshilli Ndërakademik për Gjuhën Shqipe ecën pa busull, End pa një platformë علمیe të miratuar njëzëri». Sot.com.al .
130. کلجینی، جولی ام (2004). Palatalisation در آلبانیایی: بررسی آکوستیک توقف ها و آفریکات. پایان نامه دکتری، دانشگاه تگزاس در آرلینگتون. شابک 0496859366 . 
131. Buchholz & Fiedler 1987, p. 28-31.
132. گرانسر، تدور؛ موسمولر، سیلویا. "شوا به زبان آلبانیایی" (PDF) . موسسه آکوستیک آکادمی علوم اتریش . بازیابی شده در 15 دسامبر 2010 .
133. اورل 2000، ص. 3.
134. د وان، میشل. "PIE *e در آلبانیایی" (PDF) . ص 72 . بازبینی شده در 16 دسامبر 2010 .
135. السی، رابرت؛ مرکز مطالعات آلبانیایی لندن (2005). ادبیات آلبانیایی: تاریخچه ای کوتاه. IBTauris. ص 16. شابک 978-1-84511-031-4.
136. ماکسول، دنیل نیوهال. (1979). همبستگی متقابل زبانی بین ترتیب کلمات و موسسه نشانه گذاری موردی. بلومینگتون: انتشارات دانشگاه ایندیانا.
137. Breu, W. (2021) Italo-Albanian: Balkan Heritance and Romance Influence p. 154
138. فریدمن، ویکتور اِی (۱۹۸۶). "شواهد در بالکان: بلغاری، مقدونی و آلبانیایی" (PDF) . در چافه، والاس ال. نیکولز، یوهانا (ویرایشگران). شواهد: رمزگذاری زبان شناختی معرفت شناسی . آبلکس. صص 168-187. شابک 978-0-89391-203-1. بایگانی شده از نسخه اصلی (PDF) در 29 مارس 2018 . بازبینی شده در 12 مه 2023 .ص 180.
139. فریدمن، ویکتور (2021). «تحسین حماسی در آلبانیایی». در Scaldaferri, Nicola (ویرایش). آهنگ های وحشی، آهنگ های شیرین: حماسه آلبانیایی در مجموعه های میلمن پری و آلبرت بی لرد. انتشارات مجموعه ادبیات شفاهی میلمن پری. جلد 5. با همکاری ویکتور فریدمن، جان کولستی، زایمر یو نزیری. دانشگاه هاروارد، مرکز مطالعات یونانی. شابک 9780674271333.
140. همپ، اریک پرت (3 ژوئن 2011). "آلبانیایی". در Gvozdanovic، Jadranka (ویرایش). اعداد هند و اروپایی والتر دو گروتر. ص 869. شابک 978-3-11-085846-4.
141. شکورتاج، جووالین (۱۹۷۲). «وِژگیمِ حُرُّهُ فُلْمَوِهِ تَبْرَعُونِهِ بِرگُتِ مَاتِسِ، یُشُلِیتِ لِزِهِ وَ یَشُلِّیتِ شَنْجِنِیت». Studime Filologjike (به زبان آلبانیایی) (2). Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë: 96.
142. دمیراج 2006، ص. 43.
143. ماتاسوویچ، رانکو (2018). طرح دستوری زبان آلبانیایی برای دانشجویان هند و اروپایی. ص 6.
144. ساویکا، ایرنا . "چهارراهی بین غرب، شرق و شرق - مورد فرهنگ آلبانی." Colloquia Humanistica. شماره 2. Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk، 2013. صفحه 97: "حتی به گفته زبان شناسان آلبانیایی، واژگان آلبانیایی در 60 درصد از کلمات لاتین دوره های مختلف تشکیل شده است... زمانی که مطالعات آلبانولوژیکی تازه در حال ظهور بود، این اتفاق افتاد که آلبانیایی از قبل به عنوان یک زبان رومی طبقه بندی شده است. "
145. اورل 2000، ص. 23.
146. ماتاسوویچ، رانکو (2018). صفحه 35.
147. اورل 2000، ص. 191.
148. «Excel File_Lexical-Distance-Matrix». حمل و نقل جایگزین 19 نوامبر 2016.
149. «زبان چقدر در سفر تغییر می کند؟». حمل و نقل جایگزین 4 مه 2015.
150. Adzanela، Ardian (1 ژانویه 1970). "ویرایش گنجینه فرهنگی بوسنی و هرزگوین - دوران پیش از تاریخ و باستان - کتاب 2 - بوسنی و هرزگوین ایلیاتی - مروری بر یک میراث فرهنگی/ ایلیاتی های باستانی بوسنی و هرزگوین | Ardian Adžanela Adzanela Axanela". Academia.edu .
151. Suart E. Mann (1977). گرامر تاریخی آلبانیایی. بوسکه شابک 978-3-87118-262-4.
152. Sborník Prací Filozofické fakulty brněnské univerzity : Řada klasická. 3 ژوئن 2008.
153. Ushaku, Ruzhdi, Hulumtime etnoliguistike, فصل: ادامه پیوند ایلیاتی در اساطیر و زبان آلبانیایی, Fakulteti filologjise, Prishtine, 2000, p. 46-48
154. Mayani، Zĕchariă (1962). اتروسک ها شروع به صحبت می کنند. چاپ سوغات.
155. "واژه نامه ایلیاتی". bizland.com. بایگانی شده از نسخه اصلی در 17 ژوئن 2011.
156. استیپچویچ، الکساندر (1977). ایلیاتی ها: تاریخ و فرهنگ. چاپ نویز. شابک 9780815550525.
157. انجمن زبانی آمریکا (1964). زبان، جلد 1-3. انجمن زبانشناسی آمریکا.
158. Orel 1998.
159. Diokletian und die Tetraarchie: Aspekte einer Zeitenwende. مطالعات هزاره. 2004. شابک 9783110182309.
160. پرایس، روبرتو سالیناس (2006). زمزمه های هومری: اشاراتی از ارتدکس در ایلیاد و ادیسه. Scylax Press. ص 72. شابک 9780910865111.
161. اگبرشت، آرن؛ رومر-موزه; Pelizaeus-Museum (1988). Albanien: Schätze aus dem Land der Skipetaren. پی فون زابرن. شابک 9783805309783.
162. گویش های باستانی هند و اروپایی: مجموعه مقالات، جلد 1963. مطالعات هزاره. 1966.
163. Suart E., Mann (1977). گرامر تاریخی آلبانیایی. هامبورگ: بوسکه. شابک 9783871182624.
164. فورتسون 2010، ص. 465
165. Huld، Martin E. (1986). "طبقه بندی تاکیدی وام واژه های یونان باستان در آلبانیایی". Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung . 99 (2): 245-253.
166. اورل 2000، ص. 23: "وام واژه‌های لاتین برای تاریخ واج‌شناسی آلبانیایی، به‌ویژه آوازی آن اهمیت فوق‌العاده‌ای دارند. مدت زمان وام‌گیری آنقدر طولانی بود که وام‌کلمات چندین مرحله زمانی متمایز را منعکس می‌کنند."
167. کرتیس، متیو کوان (30 نوامبر 2011). تماس، همگرایی و همزیستی زبان اسلاو-آلبانیایی. ص 17-18. شابک 9781267580337. نکته دیگری که برخی از محققان به آن اشاره می کنند این واقعیت است که آلبانیایی و رومانیایی در بسیاری از موارد واژگانی مشترک هستند. این امر برخی را به این باور رسانده است که آلبانیایی از شرق گستردگی جغرافیایی کنونی آن سرچشمه گرفته است (Georgiev 1957; Hamp 1994) ... لزوماً تاریخ تبارشناسی این زبان را تعیین نمی کند و همچنین امکان حضور پروتو-آلبانیایی را رد نمی کند. هم در قلمرو ایلیاتی و هم در قلمرو تراکیا.
168. The Field of Linguistics, Volume 2 Volume 1 of Linguistics World of Linguistics نویسندگان Bernd Kortmann, Johan Van Der Auwera ویراستاران Bernd Kortmann, Johan Van Der Auwera ناشر Walter de Gruyter , 2010 ISBN 3-11-0292025 -11-022025-4 ص412  
169. لهجه‌های هند و اروپایی باستان: مجموعه مقالات، جلد 1963 لهجه‌های هند و اروپایی باستان: مجموعه مقالات، دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس. مرکز تحقیقات در زبان ها و زبان شناسی نویسندگان هنریک برنباوم، ژان پوهول، دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس. ویراستاران مرکز پژوهش در زبان‌ها و زبان‌شناسی هنریک بیرنباوم، ناشر جان پوهول انتشارات دانشگاه کالیفرنیا، 1966 ص. 102
170. Orel 2000 یک واسطه لاتین مبتذل را بدون دلیل موجه فرض می کند. مالوری و آدامز (1997) به اشتباه کلمه را بومی، از * melítiā ، پیش‌فرم یونانی mélissa می‌دهند . با این حال، این پروتوفرم به آلبانیایی mjalcë "زنبور"، که یک مشتق طبیعی از Proto-Albanian * melita است . "عسل" (mod. mjaltë ).
171. Orel 2000, p. 23.
172. اورل 2000، ص. 102.
173. اورل 1998، ص. 236.
174. Bonnet, Guillaum (1998). Les mots latins de l'albanais . پاریس: L'Harmattan. ص 324.
175. اورل 1998، ص. 318.
176. اورل 2000، ص. 264.
177. Kopitar 1829، ص. 254.
178. مایر، گوستاو. Die lateinischen Elemente im Albanesichen. (در: Grцbers Grundriss, I; I.Auflage) (1888)، ص. 805
179. مایر-لوبک، ویلهلم. رومانیش، رومانیش، آلبانیسش. (Mitteilungen des Romanischen Instituts an der Universitet Wien. I. Heilderberg 1914)، ص. 32
180. بردیل دمیراج (2010). Wir sind die Deinen. Studien zur albanischen Sprache, Literatur und Kulturgeschichte, dem Gedenken an Martin Camaj (1925–1992) gewidmet . Harrassowitz Verlag. شابک 978-3-447-06221-3.
181. چابج، اقرم. خصوصیات هوازی های لاتینی زبان فارسی. SF 1974/2 (به آلمانی RL 1962/1) صفحات 13-51
182. Mihăescu 1966، ص 1، 30.
183. Mihăescu 1966، ص 1، 21.
184. Mihăescu 1966، صفحات 1-2.
185. A. Rosetti, Istoria limbii române, 1986, pp. 195-197
186. مادجارو، الکساندرو؛ گوردون، مارتین. جنگ های شبه جزیره بالکان: ریشه های قرون وسطایی آنها . صص 146-147.
187. کورتیس، ام سی، 2012. تماس، همگرایی و همزیستی زبان اسلاو-آلبانیایی بایگانی شده در 7 فوریه 2023 در Wayback Machine . صفحه 98
188. بانفی، امانوئل (۱۹۸۵). "Linguistica balcanica". بولونیا: 162.
189. جوکل، نوربرت (1929). "Balkangermanisches und Germanisches in Albanischen". Festschrift der 57. Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner در سالزبرگ . بادن بی وین: 105–137.
190. فیست، زیگموند (1939). Vergleichendes Wörterbuch der gotischen Sprafche . لیدن: بریل.
191. اورل 1998، صفحات 456-457، 468.
192. Matasovic, Ranko (2019). طرح دستوری زبان آلبانیایی برای دانشجویان هند و اروپایی . زاگرب صفحه 39
193. Curtis, MC, 2012. تماس، همگرایی و همزیستی زبان اسلاو-آلبانیایی بایگانی شده در 7 فوریه 2023 در Wayback Machine . صفحه 19
194. Huld، ME، 1994. zverk آلبانیایی – گوتیک *swairhs. Historische Sprachforschung/Historical Linguistics , 107(1. H), pp.165-171. صفحات 167-8.
195. Orel 1998، صفحات 456-457.
196. اورل 1998، ص. 424.
197. کورتیس، ام سی، 2012. تماس، همگرایی و همزیستی زبان اسلاو-آلبانیایی بایگانی شده در 7 فوریه 2023 در Wayback Machine . صفحه 107
198. اورل 1998، ص. 110.
199. فورتسون 2010، ص. 449
200. Huld, ME, 1994. zverk آلبانیایی – گوتیک *swairhs. Historische Sprachforschung/Historical Linguistics , 107(1. H), pp.165-171.
201. اورل 1998، صفحات 526-527.
202. اورل 1998، صفحات 150-151.
203. اورل 1998، ص. 350.
204. اورل 2000، ص. 263.
205. Orel 2000، صفحات 264-265.
206. Orel 2000، صفحات 266-267.
207. اورل 2000، ص. 262.
208. Orel 2000، صفحات 267-268.

کتابشناسی

• اجتی، ادریز (1347). «La présence de l'albanais dans les parlers des communitys slaves de la Péninsule balkanique à la lumière de la langue et de la toponymie». استودیا آلبانیکا 2 : 131-136.
• اجتی، ادریز (1351). «برای داستان این تفاوت به هرشمه زبانه‌ی ایرانی-اسلامی». Studime Filologjike . 4 : 83-94.(تجدید چاپ در Gjurmime albanologjike – Seria e shkencave filologjike II – 1972 . Pristina: 1974, pp. 33–44).
• آراپی، اینا (1389). Der Gebrauch von Infinitiv nagger und Konjunktiv im Altalbanischen mit Ausblick auf das Rumänische . هامبورگ: کواچ.
• بانفی، امانوئل (1985). Linguistica balcanica . بولونیا: زانیچلی.
• بانفی، امانوئل (1991). Storia linguistica del sud-est europeo: Crisi della Romània balcanica tra alto e basso medioevo . میلان: فرانکو آنجلی.
• بیکس، رابرت استفان پل (2011). د وان، میشیل (ویرایشگر). زبانشناسی هند و اروپایی تطبیقی: مقدمه (ویرایش دوم). شرکت انتشارات جان بنجامین . شابک 978-90-272-1185-9.
• بیهیکو، کوکو (1980). تاریخ ادبیات آلبانیایی تیرانا: انتشارات 8 درنتوری . OCLC  9133663.
• بونت، گیوم (1998). Les mots latins de l'albanais . پاریس: L'Harmattan. شابک 9782738460349.
• بوپ، فرانتس (1855). Über das Albanesische in seinen verwandtschaftlichen Beziehungen. برلین: JA Stargardt.
• بورتزکی، نوربرت (1975). Phonologie und Morphologie der albanischen Turzismen . Der türkische Einfluss auf das Albanische. جلد 1. ویزبادن: اتو هاراسوویتز.
• بورتزکی، نوربرت (1975). Wörterbuch der albanischen Turzismen . Der türkische Einfluss auf das Albanische. جلد 2. ویزبادن: اتو هاراسوویتز.
• بوخهولز، اودا؛ فیدلر، ویلفرد (1987). Albanische Grammatik (به آلمانی). لایپزیگ: VEB Verlag Enzyklopädie . شابک 978-3-324-00025-3.
• چابج، اقرم (1962). «دیسا مشکل اصلی زبانی تاریخِ قدیمیِ زبان». Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës . Seria e Shkencave Shoqërore. 4 : 117-148.(در آلمانی Studia Albanica 1 (1964))
• چابج، اقرم (1962). «Zur Charakteristik der lateinischen Lehnwörter im Albanischen». Revue roumaine de linguistique (به آلمانی). 7 (1): 161-199.
  • چابج، اقرم (1353). «Karakteristikat e huazimeve latine të gjuhës shqipe». Studime Filologjike (به آلبانیایی). 2 : 14-51.
• چابج، اقرم. "Rreth disa çështjeve të historisë së gjuhës shqipe", Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës. Seria e Shkencave Shoqërore 3 (1963): 69–101. (در رومانیایی Studii și cercetări lingvistiche 4 (1954))
• چابج، اقرم. «Mbi disa rregulla të fonetikës historike të shqipes», Studime Filologjike 2 (1970): 77–95 (به آلمانی «Über einige Lautregeln des Albanischen», Die Sprache 18 (1972): 132–54)
• چابج، اقرم (1351). "L'ancien nom National des albanais". استودیا آلبانیکا 1 : 1-40.
• چابج، اقرم (1351). «Problemi i vendit të formimit të زبان shqipe». Studime Filologjike . 4 : 3-27.
• چابج، اقرم. Studime etimologjike در میدان të shqipes . 7 جلد Tirana: Akademia et Shkencave e Republikës Popullore të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, 1976–2014.
• کاماج، مارتین (1966). Albanische Wortbildung . ویزبادن: اتو هاراسوویتز.
• کاماج، مارتین (1984). گرامر آلبانیایی . ترجمه فاکس، لئونارد. ویزبادن: اتو هاراسوویتز.
• کاماردا، دمتریو (1864). Saggio di grammatologia comparata sulla lingua albanese. لیورنو: جانشین Egisto Vignozzi.
• کاماردا، دمتریو (1866). ضمیمه al saggio di grammatologia comparata sulla lingua albanese. پراتو.
• کمپبل، جورج ال.، ویرایش. (2000). "آلبانیایی". خلاصه زبان های جهان . جلد 1 (ویرایش دوم). لندن: روتلج. صص 50-57.
• Cimochowski، Wacław (1950). "Recherches sur l'histoire du sandhi dans la langue albanaise". Lingua Posnaniensis . 2 : 220-255.
• Cimochowski، Wacław (1960). "Des recherches sur la toponomastique de l'Albanie". Lingua Posnaniensis . 8 : 133-145.
• Cimochowski، Wacław (1973). «Pozicioni gjuhësor i ilirishtes ballkanike në rrethin e languageve indoevropiane». Studime Filologjike . 2 .
• کورتا، استفانو؛ ریورین کوتلی، جوزیان؛ کاپیا، انکلیدا; نیکولز، استفان (2022). "توسک آلبانیایی شمالی". مجله انجمن بین المللی آوایی . 53 (3): 1-23. doi : 10.1017/S0025100322000044 . hdl : 20.500.11820/ebce2ea3-f955-4fa5-9178-e1626fbae15f .
• دمیراج، بردیل (1376). Albanische Etymologien: Untersuchungen zum albanischen Erbwortschatz . آمستردام: رودوپی. شابک 9042001615.
• دمیراج، شعبان (1377). "آلبانیایی". در Giacalone Ramat، Anna; رامت، پائولو (ویرایش‌ها). زبان های هند و اروپایی لندن: روتلج. ص 480-501. شابک 9780415064491.
• دمیرج، شعبان (1365). Gramatikë historike e gjuhës shqipe . تیرانا: 8 درنتوری.
• دمیرج، شعبان (1367). Gjuha shqipe dhe historia e saj . Tirana: Shtëpia botuese e librit universitar.
• دمیرج، شعبان (1375). Fonologya historike زبان فارسی . Tirana: Akademia e Shkencave e Shqiperise، Instituti i Gjuhesise و i Letersise. OCLC  39182610.
• دمیرج، شعبان (1378). Prejardhja e shqiptareve in lightn e provenve te language shqipe . تیرانا: Shkenca. شابک 9789992765470.
• دمیراج، شعبان (1385). منشا آلبانیایی ها: از نظر زبانی بررسی شده است. تیرانا: آکادمی علوم آلبانی. شابک 978-99943-817-1-5.
• دمیراج، بی. اسپوزیتو، آ (2009). "آلبانیایی". در براون، کیت؛ اوگیلوی، سارا (ویرایش‌ها). دایره المعارف مختصر زبانهای جهان . الزویر. شابک 978-0-08-087774-7.
• دمیراج، بردیل (1389). "Gli insediamenti degli albanesi nell'alto medioevo" (PDF) . در بلوسیو، جیانی؛ مندیچینو، آنتونینو (ویرایشات). اسکریتی در آنوره از اریک پرت همپ در 90 کامل . Rende: Università della Calabria. صص 73-83.
• دمیراج، بردیل (1391). "La Maledizione dell'Epirota (1483)". رس آلبانیکا . من (1). پالرمو: 133–149.
• دی سیمون، کارلو (1986). "Gli Illiri del Sud. Tentativo di una definitione". ایلیریا . 1 .
• دسنیکاجا، آگنیا (1968). Albanskij jazyk i ego dialekty . لنینگراد: ناوکا.
• دسنیکاجا، آگنیا (1973). «تداخلات زبانی و گویش شناسی تاریخی». زبان شناسی . 113 : 41-57.
• دسنیکاجا، آگنیا (1990). Osnovy balkanskogo jazykoznanija . لنینگراد: ناوکا.
• د وان، میشیل (2018). "آواشناسی زبان آلبانیایی". هندبوک زبان شناسی تطبیقی ​​و تاریخی هند و اروپایی . جلد 3. برلین: De Gruyter Mouton. صفحات 1732-1749.
• دومی، ماهیر (1974). "Prapashtesa ilire dhe shqipe, përkime dhe paralelizma". Studime Filologjike . 4 .
• دومی، ماهیر (1975). «ملاحظات در خصوص صفات کمون و موازی‌های البانی avec les autres langues balkaniques et sur leur étude». استودیا آلبانیکا 1 .
• فورتسون، بنجامین وین چهارم (2010). زبان و فرهنگ هند و اروپایی: مقدمه (ویرایش دوم). وایلی بلکول . شابک 978-1-4443-5968-8.
• فریدمن، ویکتور ا. (2020). "بالکان". در آدامو، اوانجلیا ؛ ماتراس، یارون (ویرایش‌ها). راهنمای تماس زبان روتلج. کتاب های راهنمای روتلج در زبان شناسی. راتلج. صص 385-403. شابک 9781351109147.
• ژنسین، مونیکا (1998). "آلبانیایی". در پرایس، گلانویل (ویرایش). دایره المعارف زبانهای اروپا . آکسفورد: بلک ول. صص 4-8.
• جیناری، جورجی (1968). «برای داستان e dialekteve të زبان shqipe». Studime Filologjike . 4 .
• جیناری، جورجی (1969). «Mbi hésity e ilirishtes in language shqipe». Studime Filologjike . 3 .
• جیناری، جورجی (1970). Dialektologya shqiptare . پریشتینا: دانشگاه.
• جیناری، جورجی (1976). «Struktura dialektore e shqipes e اول در تاریخ من تاریخ و مردم». Studime Filologjike . 3 .
• جیناری، جورجی (1982). «دشمی به تاریخ زبان فارسی برای عصر و وند و فرمیت به مردم شهروند». Studime Filologjike . 3 .
• جیناری، جورجی; بیسی، بحری; شکورتاج، جووالین; گسترانی، ژل الدین (1386). Atlasi dialektologjik i gjuhës shqipe . جلد 1. ناپل: Università degli Studi di Napoli L'Orientali.
• هامپ، اریک پی (1963). "موقعیت لهجه های آلبانیایی، باستانی IE". در Birnbaum، Henrik; پوهول، ژان (ویرایش‌ها). مجموعه مقالات کنفرانس زبانشناسی IE که در دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس، 25 تا 27 آوریل 1963 برگزار شد .
• هامپ، اریک؛ آدامز، داگلاس (اوت 2013). "گسترش زبانهای هند و اروپایی: دیدگاه در حال تحول یک هندو اروپایی" (PDF) . مقالات سینو-افلاطونی . 239 .
• هامپ، اریک پی (1994). "آلبانیایی". در اشر، RE (ویرایش). دایره المعارف زبان و زبان شناسی . جلد 1. آکسفورد: پرگامون. صص 65-67.
• هالد، مارتین ای (1984). ریشه شناسی های پایه آلبانیایی . کلمبوس، اوه: ناشران اسلاویکا.
• Hyllested، Adam; جوزف، برایان (2022). "آلبانیایی". خانواده زبان های هند و اروپایی . انتشارات دانشگاه کمبریج ص 223-245. doi :10.1017/9781108758666.013. شابک 9781108499798.
• امامی، پتریت (1390). Origjina e fjalëve të زبان shqipe (در آلبانیایی). پریشین.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
• اسمجلی، رجپ (1394). عقرم باشا (ویرایش). Studime për داستان e shqipes në kontekst ballkanik [ مطالعاتی در مورد تاریخ آلبانیایی در زمینه بالکان ] (به زبان آلبانیایی). پریشین: آکادمی علوم و هنر کوزوو، نسخه های ویژه CLII، بخش زبان شناسی و ادبیات.
• کاتیچیچ، رادوسلاو (2012). زبان های باستانی بالکان والتر دو گروتر. شابک 978-3111568874.
• کوجاقی، آلتین (1392). Dokumente historiko-gjuhësore: vëndi i shqipes بین زبانات اروپایی . آلبانی: مارین بارلتی. شابک 978-9995604707.
• کوپیتار، جرنج ک. (1829). «Albanische, walachische und bulgarische Sprache». Jahrbücher der Literatur (وین) . 46 : 59-106.
• کرچمر، پل (1896). Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache. گوتینگن{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
• کرچمر، پل (1935). "Sprachliche Vorgeschichte des Balkans". Revue Internationale des études Balkaniques . 2 (1): 41-48.
• لوشی، جهات (1373). رایتر، نوربرت؛ Hinrichs، Uwe; van Leeuwen-Turnovcova، Jirina (ویرایشگران). آلبانیایی غیر استاندارد و ارتباط آن با آلبانیایی استاندارد . Sprachlicher Standard und Substandard in Südosteuropa und Osteuropa: Beiträge zum Symposium vom 12.-16. اکتبر 1992 در برلین. برلین: اتو هاراسوویتز. ص 184-194.
• لوشی، جهات (1378). "آلبانیایی". در Hinrichs, Uwe (ویرایش). Handbuch der Südosteuropa-Linguistik . ویزبادن: اتو هاراسوویتز. ص 277-299.
• لوشی، جهات (1387). Rreth alfabetit të shqipes: me rastin e 100-vjetorit të Kongresit të Manastirit. اسکوپیه–پریستینا–تیرانا: Logos-A. شابک 9789989582684.
• لامبرتز، ماکسیمیلیان . Lehrgang des Albanischen . 3 جلد، ج. 1: Albanisch-deutsches Wörterbuch ; جلد 2: Albanische Chrestomatie ; جلد 3: Grammatik der albanischen Sprache . برلین: Deutscher Verlag der Wissenschaften 1954; برلین 1955; هاله آن در سال 1959.
• مالوری، جی پی ؛ آدامز، دی کیو (1997). "زبان آلبانیایی". دایره المعارف فرهنگ هند و اروپایی . لندن: فیتزروی دیربورن. صص 8-11.
• ماتاسوویچ، رانکو (2019). طرح دستوری زبان آلبانیایی برای دانش آموزان هندو اروپایی (PDF) . زاگرب ص 39.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
• ماتزینگر، یواخیم (2009). "Die Albaner als Nachkommen der Illyrier aus der Sicht der historischen Sprachwissenschaft". در اشمیت، الیور ینس; فرانتز، اوا (ویرایشات). Albanische Geschichte: Stand und Perspektiven der Forschung . مونیخ: R. Oldenburg Verlag. صص 13-35.
• ماتزینگر، یواخیم. "Der lateinisch-albanische Sprachkontakt und seine Implikationen für Vorgeschichte des Albanischen und der Albaner"، در Südosteuropäische Romania: Siedlungs-/Migrationsgeschichte und Sprachtypologie . ویرایش شده توسط Wolfgang Dahmen و همکاران. Tübingen: Narr Verlag, 2012, pp. 75–103.
• ماتزینگر، یواخیم (2018). "واژه زبان آلبانیایی". در کلاین، جارد؛ جوزف، برایان؛ فریتز، ماتیاس (ویرایشات). کتاب زبان شناسی تطبیقی ​​و تاریخی هند و اروپایی. جلد 3. والتر دو گروتر. شابک 978-3-11-054243-1.
• مایر، آنتون. Die Sprache der alten Illyrier . 2 جلد وین: Österreichische Akademie der Wissenschaften، 1957/1959.
• مان، استوارت ای. (1977). گرامر تاریخی آلبانیایی . هامبورگ: هلموت بوسکه.
• مایر، گوستاو . «Albanesische Studien I. Die Pluralbildungen der albanesischen Nomina»، در Sitzungsberichte der philosophisch-historischen Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften 104 (1883): 257–362.
• میکلوسیچ، فرانتس . Albanische Forschungen . 2 جلد، ج. 1: Die slavischen Elemente im Albanischen ; جلد 2: Die romanischen Elemente im Albanischen . وین: سون کارل جرولد، 1870.
• میهسکو، هارالامبی (1966). "Les éléments Latins de la langue albanaise". Révue des études sud-est européennes . 4 : 5-33، 323-53.
• میهسکو، هارالامبی (1978). La langue Latine dans le sud-est de l'Europe . بخارست و پاریس: Editura Academiei و Les Belles Lettres.
• نیومارک، لئونارد؛ هابارد، فیلیپ؛ پریفتی، پیتر (1982). آلبانیایی استاندارد: گرامر مرجع برای دانش آموزان . استانفورد: انتشارات دانشگاه استنفورد.
• اولبرگ، هرمان (1977). "Einige Uberlegungen zur Autochtonie der Albaner auf der Balkanhalbinsel". در Ölberg، Hermann M. (ed.). Akten der internationalen albanologischen Kolloquiums, Innsbruck, 1972, zum Gedächtnis an Norbert Jokl . اینسبروک: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck.
• اولبرگ، هرمان (1982). «Kontributi i Lengise për çështjen e atdheut ballkanik të shqiptarëve». Studime Filologjike . 3 .
• اولسن، بیرگیت آنت؛ ثورسو، راسموس (2022). "ارمنی". در اولاندر، توماس (ویرایش). خانواده زبان های هند و اروپایی: دیدگاه فیلوژنتیک . انتشارات دانشگاه کمبریج ص 202-222. doi : 10.1017/9781108758666.012 . شابک 9781108758666.
• پدرسن، هولگر (1894). "Bidrag til den albanesiske Sproghistorie". Festskrift til Vilhelm Tomsen . کپنهاگ: گیلدنال. ص 246-257.
• پدرسن، هولگر (1905). "Albanesisch". Kritischer Jahrbericht . 9 (1): 206-217.ارلانگن (1909)
• پلگرینی، جیوان باتیستا (1980). "I rapporti linguistici interadriatici e l'elemento latino dell'albanese". آبروزو . 19 : 31-71.
• پلگرینی، جیوان باتیستا. "Disa vëzhgime mbi elementin Latin të shqipes" [برخی مشاهدات در مورد عنصر لاتین زبان آلبانیایی], Studime Filologjike 3 (1982); (به ایتالیایی) "Alcune osservazioni sull'elemento latino dell'albanese"، Studia Albanica 1983: 63-83.
• پلگرینی، جیوان باتیستا. Avviamento alla linguistica albanese . Edizone rinnovata. Rende: Università degli studi della Calabria، Centro editoriale e librario، 1997.
• پیسانی، ویتوره (1950). "L'albanais et les autres langues indo-evropéennes". ملانژ هانری گرگوار دوم . بروکسل صص 519-538.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)تجدید چاپ در Saggi di linguistica storica: Scritti scelti . تورینو: روزنبرگ و سلیر، 1959، صفحات 96-114.
• پیسانی، ویتوره (1964). "Les origines de la langue albanaise, question de principe et de methode". استودیا آلبانیکا 1 : 61-68.
• پیسانی، ویتوره (1977). "Sulla genesi dell'albanese". در Ölberg، Hermann M. (ed.). Akten der internationalen albanologischen Kolloquiums, Innsbruck, 1972, zum Gedächtnis an Norbert Jokl . اینسبروک: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck. صص 345-366.
• پلاساری، اورل; نادین، لوسیا (2022). Barleti i hershëm sipas یک دستنویسی به نامعلوم [برلتی اولیه – بر اساس متنی ناشناخته] . آکادمی علوم آلبانی/اونفری. شابک 978-9928-354-88-4.
• اورل، ولادیمیر (1998). فرهنگ ریشه شناسی آلبانیایی . لیدن: بریل.
• اورل، ولادیمیر (2000). دستور زبان تاریخی مختصر زبان آلبانیایی: بازسازی زبان اولیه آلبانیایی. لیدن: بریل. شابک 9004116478.
• رضا، سلمان (1358). مطالعه آلبانیستی . پریشتینا{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
• روساکوف، الکساندر (2017). "آلبانیایی". در Kapović، Mate; جیاکالون رامات، آنا؛ رامت، پائولو (ویرایش‌ها). زبان های هند و اروپایی . راتلج. شابک 9781317391531.
• شوماخر، استفان؛ ماتزینگر، یواخیم (2013). Die Verben des Altalbanischen: Belegwörterbuch، Vorgeschichte und Etymologie . ویزبادن: اتو هاراسوویتز.
• سوان، گونار (1992). Slavische Lehnwörter im Albanischen . آرهوس: انتشارات دانشگاه آرهوس.
• تالیاوینی، کارلو (1965). La stratificazione dellessico albanese: Elementi indoeuropei . بولونیا: Casa editrice پروفسور Riccardo Pàtron.
• شست، آلبرت (1909). "Altgriechische Elemente des Albanesichen". Indogermanische Forschungen . 26 : 1-20.
• ترامپر، جان (2018). "برخی ایزوگلاس سلتو آلبانیایی و مفاهیم آنها". در گریمالدی، میرکو; لای، روزنجلا؛ فرانکو، لودویکو؛ بالدی، بندتا (ویرایش‌ها). ساختاربندی تنوع در زبان شناسی عاشقانه و فراتر از آن: به افتخار لئوناردو ام. ساوویا. شرکت انتشارات جان بنجامین. شابک 9789027263179.
• فون هان، یوهان گئورگ. Albanesische Studien . 3 جلد ینا: F. Mauko، 1854.
• واتکینز، کالورت . "پرتو-هند و اروپایی: مقایسه و بازسازی"، در زبان های هند و اروپایی . ویرایش شده توسط Anna Giacalone Ramat و Paolo Ramat. London-NY: Routledge, 1998, pp. 25-73.
• یللی، جلال. Das slawische Lehngut im Albanischen . 2 جلد، ج. 1: Lehnwörter ; جلد 2: Ortsnamen . مونیخ: Verlag Otto Sagner، 1997/2000.
• یلی، جلال; سوبولف، آندری ن. (2003). آلبانسکی گگسکی گؤور سلا محرر . مونیخ: Biblion Verlag. شابک 3-932331-36-2.

لینک های خارجی

• آلبانیایی آنلاین توسط برایان جوزف، آنجلو کوستانزو و جاناتان اسلوکام، درس های آنلاین رایگان در مرکز تحقیقات زبان شناسی در دانشگاه تگزاس در آستین
• glottothèque – دستور زبان باستانی هند و اروپایی آنلاین، مجموعه ای آنلاین از ویدیوهای مقدماتی زبان های هند و اروپایی باستان که توسط دانشگاه گوتینگن تهیه شده است.