زبان اولیه آلبانیایی، زبان بازسازی شده اجدادی آلبانیایی است ، قبل از تنوع گویشی گگ - توسک (قبل از حدود سال 600 میلادی ). [2] آلبانویید و دیگر زبانهای پارینه-بالکانی پس از مهاجرت هندواروپایی‌ها به این منطقه، هسته شکل‌دهنده خود را در بالکان داشتند. [3] [4] چه نوادگان یا خواهر زبان‌هایی که توسط منابع کلاسیک ایلیری نامیده می‌شد، آلبانیایی و مساپیک ، بر اساس ویژگی‌ها و نوآوری‌های مشترک، در طبقه‌بندی فیلوژنتیک کنونی هندواروپایی در یک شاخه مشترک با هم گروه‌بندی می‌شوند. خانواده زبان [5] پیشرو زبان آلبانیایی را می‌توان یک زبان مستقل IE کاملاً شکل‌گرفته در نظر گرفت که حداقل از هزاره اول پیش از میلاد، با آغاز مرحله اولیه پروتو-آلبانیایی. [1]
زبان اولیه آلبانیایی از طریق روش مقایسه‌ای بین گویش‌های توسکی و غژی و بین آلبانیایی و سایر زبانهای هندواروپایی، و همچنین از طریق زبانشناسی تماسی که واژه‌های قرضی اولیه از و به آلبانیایی را مطالعه می‌کند و همگرایی‌های ساختاری و واج‌شناختی با زبانهای دیگر بازسازی می‌شود. وام واژه‌های آلبانیایی که از طریق تکامل آوایی آن مورد بررسی قرار گرفته‌اند را می‌توان در اولین تماس‌ها با یونانی دوریک (یونانی غربی) از قرن هفتم پیش از میلاد ردیابی کرد، اما مهم‌ترین آنها واژه‌هایی از لاتین هستند (تاریخ آن توسط De Vaan به دوره 167). قبل از میلاد تا 400 پس از میلاد) و از اسلاو (تاریخ از 600 پس از میلاد به بعد). [6] شواهد به دست آمده از واژه‌های قرضی به زبان‌شناسان اجازه می‌دهد تا شکل کلمات بومی را با جزئیات زیاد در نقاط هجوم عمده وام‌ها از زبانهای معتبر بسازند. [7]
در زبانشناسی تاریخی، زبان اولیه آلبانیایی به مراحل مختلفی تقسیم می‌شود که معمولاً با شروع تماس با زبانهای مختلف که به خوبی تأیید شده‌اند، محدود می‌شوند. [6] پیشآلبانیایی مرحله اولیه پیشرو زبان آلبانیایی در طول هزاره اول پیش از میلاد است که با تماس با یونان باستان مشخص شده است، اما هنوز با تماس با لاتین مشخص نشده است. قدمت پروتو آلبانیایی مربوط به دوره تماس با لاتین است که از قرن دوم قبل از میلاد پس از فتح بالکان غربی توسط رومیان شروع می‌شود ، اما نفوذ عمده لاتین از سال‌های اول دوران مشترک زمانی که بالکان غربی در نهایت به آن اضافه شد رخ داد. به امپراتوری روم . آلبانیایی رایج یا دو گویش آن، پروتو-غگی و پروتو-توسکی، اولین تماس ها را با زبان های اسلاوی جنوبی از زمان مهاجرت اسلاوها به بالکان در قرن های 6 تا 7 پس از میلاد تجربه کردند. ظهور زبان توسک از زبان اولیه آلبانیایی قبل از تماس های اسلاوها در حدود سال 600 بعد از میلاد انجام شد، همانطور که از این واقعیت نشان می دهد که وام واژه های لاتین و یونان باستان با توجه به تفاوت های طبقه بندی بین گیگ و توسک مانند کلمات بومی تلقی می شوند، اما این موضوع در مورد آنها صادق نیست. وام های اسلاوی [8] [9] [10] [11]
آلبانویید و دیگر زبانهای پارینه-بالکانی پس از مهاجرت هندواروپایی‌ها در این منطقه در حدود 3000 تا 2500 قبل از میلاد هسته شکل‌دهنده خود را در بالکان داشتند . [4] [3] آنها جایگزین زبانهای پیش از هند و اروپایی شدند که ردپایی از زیر لایه مدیترانه-بالکان بر جای گذاشتند. [12] [13] مدت کوتاهی پس از اینکه آنها از یکدیگر جدا شدند، زبان های پیش آلبانیایی، پیش از یونانی و پیش ارمنی دوره طولانی تری از تماس را پشت سر گذاشتند، همانطور که توسط مکاتبات رایج که برای سایر زبان های IE نامنظم است نشان داده شده است. علاوه بر این، تماس های شدید یونان و آلبانی پس از آن ادامه یافت. [14]
پیشرو زبان آلبانیایی را می توان یک زبان مستقل IE کاملاً شکل گرفته از حداقل هزاره اول قبل از میلاد با آغاز مرحله اولیه پروتوآلبانیایی در نظر گرفت. [1] غالباً تصور می شود که پیشرو زبان آلبانیایی به دلایل واضح جغرافیایی و تاریخی و همچنین برخی شواهد زبانی، یک زبان ایلیاتی بوده است، [15] یا در غیر این صورت یک زبان هندواروپایی بالکان نامشخص که نزدیک به ایلیاتی و مسیحایی بوده است. . [16] Messapic، که در همان شاخه IE آلبانیایی گروه بندی می شود، در جنوب شرقی ایتالیا پس از عبور از دریای آدریاتیک، حداقل از عصر آهن اولیه، توسعه یافته است، که در حدود ششصد کتیبه از آپولیا عصر آهن به اثبات رسیده است . [17]
در دوران باستان، زبان پروتوآلبانیایی در بخش مرکزی-غربی شبه جزیره بالکان، در شمال و غرب یونان باستان ، صحبت می شد ، همانطور که در یونان دوریک اولیه (یونان غربی) و وام واژه های مقدونی باستان نشان داده شده است که با ویژگی های مشخصه آلبانیایی برخورد می شد. با نامهای مکان کلاسیک که منحصراً قوانین آوایی و لهجه آلبانیایی را رعایت می‌کنند، و همچنین با چندین مورد پروتوآلبانیایی که در واژه‌نامه‌های باستانی حفظ شده‌اند. [18]
از قرن هفتم قبل از میلاد، زمانی که مستعمرات یونانی در سواحل آدریاتیک آلبانی تأسیس شدند، گفتار پروتوآلبانیایی در مرحله اولیه خود با یونان باستان تماس گرفت . در آن دوره وام واژه‌های اولیه از یونانی دوریک (یونانی غربی) یا مستقیماً از استعمارگران یا به طور غیرمستقیم از طریق ارتباطات تجاری در مناطق داخلی قرض گرفته می‌شد. [19] در طول قرن‌های 5 تا 4 قبل از میلاد، زبان اولیه آلبانیایی مستقیماً کلماتی را از مقدونی باستان به عاریت می‌گرفت ، در زمانی که این زبان در منطقه برجسته شد و هنوز با یونانی کوئینه جایگزین نشده بود . [20] چندین اصطلاح پیش آلبانیایی در فرهنگ لغت هسیخیوس اسکندریه و دیگر واژه نامه های باستانی حفظ شده است. [21] برخی از لغات پروتوآلبانیایی در هسیخیوس در اوایل قرن هفتم پیش از میلاد به یونانی دوریک قرض داده شده است. [22]
شواهد سطح قابل توجهی از تماس زبانی اولیه بین آلبانیایی و یونانی توسط نوآوری‌های ساختاری مشترک باستانی و همگرایی واج‌شناختی مانند: [23] [24] ارائه شده است.
این نوآوری‌ها فقط به زبانهای آلبانیایی و یونانی محدود می‌شوند و با سایر زبانهای بالکان اسپراچ‌بوند مشترک نیستند . [23] از آنجایی که این ابداعات پیش از دوران بالکان اسپراچ‌باند است، این نوآوری‌ها به مرحله ماقبل تاریخ زبان آلبانیایی مربوط می‌شوند، که در آن زمان در همان منطقه یونانی و در چارچوب اجتماعی دوزبانگی در میان آلبانیایی‌های اولیه صحبت می‌شد که می‌توانستند تا حدودی صحبت کنند. شکل یونانی [24]
پروتوآلبانیایی از زمان جنگ های ایلیرو-رومی در اواخر قرن سوم و اوایل قرن دوم پیش از میلاد با لاتین تماس پیدا کرد، زمانی که جمهوری روم ایلیری ها را شکست داد و شروع به استقرار حکومت خود در بالکان غربی کرد و به تدریج سلطه خود را در دو دوره اخیر تحکیم کرد. قرن ها قبل از میلاد اما نفوذ عمده لاتین در زبان اولیه آلبانیایی از سال‌های اول دوران مشترک رخ داد، زمانی که بالکان غربی در نهایت پس از شورش بزرگ ایلیاتی 6-9 پس از میلاد ( Bellum Batonianum ) به امپراتوری روم ملحق شد . [29]
وام واژه های لاتین در زبان اولیه آلبانیایی در کل دوره گفتار لاتین در بالکان غربی ( حدود 167 قبل از میلاد تا 400 پس از میلاد ) به عاریت گرفته شده است، که لایه های زمانی متفاوتی را منعکس می کند و بدون هیچ محدودیتی تقریباً در همه حوزه های معنایی نفوذ می کند. حتی اصطلاحات اولیه مسیحی منشأ لاتینی دارند، و از آنجایی که آنها قبل از تنوع گویشی گگ-توسک وارد زبان اولیه آلبانیایی شدند، سخنرانان پروتو-آلبانیایی تحت حوزه نفوذ لاتین، به ویژه در قرن چهارم میلادی، مسیحی شدند. [30]
ملاحظات زبان‌شناختی تاریخی نشان می‌دهد که استان رومی Moesia Superior و به طور خاص منطقه باستانی Dardania و مناطق مجاور آن، بهترین نامزد برای منطقه‌ای است که پروتو-آلبانیایی نفوذ عمده لاتین خود را دریافت کرده است، و جایی که تماس‌های فشرده بین پروتو-آلبانیایی و آلبانیایی‌ها بسیار زیاد است. Proto-Romance رخ داد، [31] در نهایت نوآوری های مشترک بین توسک آلبانیایی و (پرتو) رومانیایی را ایجاد کرد . [32] [یادداشت 1] آن ابداعات در نهایت باعث ظهور توسک از زبان اولیه آلبانیایی شد، تنوعی که نه دیرتر از قرون 6 تا 7 پس از میلاد (یعنی قبل از دوره تماس با اسلاوها) آغاز شد. [34] گگ آلبانیایی قبلاً از منطقه تماس آلبانیایی-(پرتو-) رومانیایی در دوره قبلی جدا شده بود. [32] توپونیمی شواهدی را ارائه می دهد که نشان می دهد آلبانیایی قبلاً از دوران باستان در شمال و مرکز آلبانی صحبت می شده است، اما هنوز در جنوب آلبانی (جنوب رودخانه Shkumbin ) صحبت نشده است. [35] این ملاحظات نشان می‌دهد که گویش توسکی بر خلاف غژی هنوز نمی‌توانست پراکندگی جغرافیایی تاریخی خود را در اواخر دوران باستان اشغال کند. [26] از سوی دیگر، گویش های چند لایه آلبانیایی در غرب مقدونیه شمالی شواهدی را ارائه می دهند که نشان می دهد این منطقه از دوران باستان توسط آلبانی زبانان ساکن بوده است. [36] گسترش جغرافیایی تاریخی لهجه‌های آلبانیایی، همانطور که در قرون وسطی ظاهر می‌شد، با اسکان کشاورزان اسلاوی از قرن‌های 6 تا 7 پس از میلاد شکل گرفته است . [37]
در طول قرن‌های دوره مهاجرت بزرگ در امپراتوری روم پس از قرن سوم پس از میلاد، ساختارهای امپراتوری به تدریج ضعیف شده و در نهایت فروریخت. سخنرانان پروتو-آلبانیایی و پروتو-رومانیایی برای مدت زمان زیادی به عنوان دامداران کوهستان در تماس نزدیک بودند . این واقعیت که زبان آلبانیایی منعکس کننده یک مرحله شبانی روشن است، اجازه نمی دهد تا در مورد شیوه زندگی سخنوران پروتو-آلبانیایی در دوران باستان کلاسیک نتیجه گیری شود، زیرا فقط گفتار دامداران کوهستانی توانسته بود از مهاجرت های بزرگ جان سالم به در ببرد. [38] پیشنهاد شده است که تأثیر لاتین بر آلبانیایی ناشی از یک شیوه زندگی شهری شده است، که به دنبال آن فرار از شهرهایی مشابه آنچه برای سخنوران رومی شرقی رخ داد، رخ داد. با این وجود، تأثیر گسترده زبان آلبانیایی بر واژگان شبانی و تأثیر آن، هرچند کمتر، بر واژگان کشت محصول ، در زبانهای رومی شرقی، نشان می‌دهد که سخنرانان پروتوآلبانیایی در زمانی که لاتین زبان‌ها تصور می‌کردند سبک زندگی شبانی را پیش می‌بردند. همان شیوه زندگی، وام گرفتن از (آلبانیایی اولیه) تعدادی اصطلاح فنی. [39]
منطقه تماس پسا رومی بین آلبانیایی و رومانیایی مشترک در داردانیا و مناطق مجاور در نظر گرفته شده است . [42] [یادداشت 2] از این تماس، گویش آلبانیایی توسکی اولین انگیزه را دریافت کرد که با رومنس شرقی مشترک بود و گویش آلبانیایی غگ را همانطور که قبلاً جدا شده بود، تحت تأثیر قرار نداد. [46] پس از یک دوره ابداعات رایج، اما قبل از ظهور روتاسیسم n > r ( که قبل از تماس با اسلاوی از حدود سال 600 پس از میلاد مسیح بود)، گویندگان انواع عاشقانه شرقی که هنوز تحت تأثیر این تغییر صدای اساسی قرار نگرفته بودند، از منطقه تماس آلبانیایی توسک و رومانیایی مشترک. [41] در دوره‌ای که به دنبال ظهور آن نوآوری‌ها بود، توسک آلبانیایی در نظر گرفته می‌شود که - به دلیل حمله اسلاوها - به آلبانی در جنوب رودخانه Shkumbin در مکان تاریخی مستند آن نقل مکان کرده است. [40]
در زمان تهاجم اسلاوهای جنوبی و تهدید ناآرامی های قومی در مناطق آلبانی نشین، مسیحی شدن آلبانیایی ها قبلاً تکمیل شده بود و ظاهراً برای آلبانیایی ها به عنوان یک ویژگی هویت ساز بیشتر در کنار وحدت قومی-زبانی توسعه یافته بود. . [47] اداره کلیسا، که توسط شبکه انبوهی از اسقف های رومی کنترل می شد، با ورود اسلاوها سقوط کرد. بین اوایل قرن هفتم و اواخر قرن نهم، نواحی داخلی بالکان از اداره کلیسا محروم بودند، و مسیحیت ممکن است تنها به عنوان یک سنت رایج با درجه کاهش یافته باقی بماند. [48] سازماندهی مجدد کلیسا به عنوان یک نهاد مذهبی در منطقه زمان قابل توجهی را به خود اختصاص داد، [49] زیرا بالکان تنها پس از بازیابی امپراتوری بیزانس و از طریق فعالیت مبلغان بیزانسی به مدار مسیحیت بازگردانده شد. . [48]
اولین واژگان مشخص شده کلیسا با منشاء یونانی میانه در آلبانیایی به قرون 8 تا 9، در زمان شمایل‌بازی بیزانسی ، که توسط امپراتور بیزانس لئو سوم ایزوری آغاز شد، مربوط می‌شود . [50] در سال 726 لئو سوم به طور رسمی صلاحیت پدرسالاری کلیسای قسطنطنیه را بر بالکان تأسیس کرد، زیرا کلیسا و دولت نهادی را تأسیس کردند. کلیسای شرق همزمان با تحولات اجتماعی و سیاسی نفوذ خود را در این منطقه گسترش داد. بین قرن‌های 7 و 12، شبکه قدرتمندی از مؤسسات مذهبی احیا شد که به طور کامل اداره کلیسایی کل منطقه فشرده آلبانیایی‌زبان امروزی را پوشش می‌داد. به ویژه نقش مهمی توسط موضوع دیرهاکیوم و اسقف نشینی اوهرید ایفا شد . [51] فقدان اصطلاحات اسلاو کلیسای قدیمی در اصطلاحات مسیحی آلبانیایی نشان می دهد که فعالیت های تبلیغی در طول مسیحی شدن اسلاوها شامل آلبانی زبانان نمی شد، در واقع، اعتقاد مسیحی در بین آلبانیایی ها در طول قرن ها باقی مانده بود و قبلاً به یک فرهنگ مهم تبدیل شده بود. عنصری در هویت قومی آنها [52]
هنگامی که کشاورزان اسلاوی زبان به بالکان مهاجرت کردند و از سده های 6 تا 7 میلادی در دشت ها سکنی گزیدند، با هند و اروپایی های آلبانیایی زبان مواجه شدند و بخشی از آنها را جذب کردند، [53] اما زبان آلبانیایی هایی که به آن پناه برده بودند. مناطق کوهستانی شمال و مرکز آلبانی امروزی ، شرق مونته نگرو ، غرب مقدونیه شمالی و کوزوو توانستند از مهاجرت های بزرگ جان سالم به در ببرند. [37] [38] با داشتن سبک زندگی شبانی و با وجود جدایی از اسلاوی زبانان، آلبانیایی زبانان منزوی نبودند، و تماس بین آلبانیایی و اسلاوی پس از آن رخ داد. [54] به ویژه آلبانیایی توسکی با لهجه های اسلاوی جنوبی شرقی و آلبانیایی غگ با لهجه های اسلاوی جنوبی غربی در تماس بودند . [55] تماس‌های دیرینه اولیه بین اسلاوی زبانان و آلبانیایی‌زبان ممکن است در گذرگاه‌های کوهستانی و کشاورزی یا ماهیگیری، مانند دره‌های شاخه‌های سفید و سیاه درین و اطراف دریاچه‌های شودر و اوهرید رایج بوده باشد . چنین تماس هایی در این مناطق باعث تغییرات زیادی در گونه های محلی اسلاو و آلبانیایی شد. [37]
از آنجایی که آلبانیایی و اسلاوی جنوبی از اوایل قرون وسطی در تماس بوده اند، وام واژه ها در هر دو به اقشار زمانی متفاوت تعلق دارند و دوره های مختلف اکتساب را نشان می دهند. اولین مرحله تماس ها مربوط به قرن ششم تا هشتم پس از میلاد است که منعکس کننده برخی از ویژگی های آوایی باستانی تر اسلاو و همچنین واج شناسی آلبانیایی اولیه است. [56] وام‌واژه‌های اسلاوی اولیه به آلبانیایی، *s اسلاوی را به عنوان /ʃ/ و *y به عنوان /u/ در واج‌شناسی آلبانیایی آن دوران توسعه دادند. [57] این نام‌ها عبارتند از: Bushtricë ( Kukës )، [58] Dishnica ( Permet )، [59] Dragoshtunjë ( Elbasan )، [60] Leshnjë ( Leshnjë ، Berat و مناطق دیگر)، [61] Shelcan (Elbasan)، Shishtavec ( Kukës/Gora)، Shuec ( Devoll ) و Shtepëz ( Gjirokastër )، [62] Shopël ( Iballë )، [63] Veleshnjë ( Skrapar ) [64] و دیگران. [65] [یادداشت 3] بخشی از نامهای اسلاوی اولیه قبل از تغییر متاتز مایع اسلاوی (قبل از پایان قرن هشتم میلادی) در آلبانیایی به دست آمد. آنها عبارتند از Ardenicë (Lushnjë)، Berzanë (Lezhë)، Gërdec و Berzi (Tiranë) و مجموعه ای از نام های نامگذاری شده در مسیر Berat-Tepelenë-Përmet. [67]
تکامل نام باستانی Lychnidus به Oh(ë)r(id) ( شهر و دریاچه )، که به این شکل از سال 879 پس از میلاد گواهی شده است، مستلزم یک دوره طولانی مدت اولیه دوزبانگی توسک آلبانیایی-اسلاوی جنوبی شرقی یا در کمترین تماس، ناشی از روتاسیسم توسکی آلبانیایی -n- به -r- و آواز اسلاوی جنوبی شرقی l- ly- به o- . [28] نام منطقه Labëri از طریق متاتز مایع اسلاوی حاصل شد: اسلاوی جنوبی *Labanьja < اسلاوی مشترک متأخر *Olbanьja 'Albania'، و در دوره ای که روتاسیسم هنوز در آلبانیایی توسک فعال بود ، به این شکل به آلبانیایی وام گرفته شد. . [68]
ولادیمیر اورل یکی از اصلی ترین زبان شناسان بین المللی مدرن است که به گذر از زبان پروتو-هندواروپایی به پروتو-آلبانیایی به آلبانیایی مدرن پرداخته است. به گفته اورل، مطالعه نحو پیش آلبانی در مراحل ابتدایی خود باقی مانده است، بنابراین محدودیت هایی برای کار وجود دارد. با این حال، تحولاتی در درک پیشرفت تاریخی آوایی و واژگان وجود داشته است . [69] کارهای عمده دیگری توسط اقرم چابیج و شعبان دمیراج و همچنین محققان بزرگ در زمینه زبان شناسی تاریخی رومانیایی که به آلبانیایی مربوط می شود (رجوع کنید به رابطه زبانی آلبانیایی-رومانیایی ) و همچنین سایر زبان شناسان بالکان انجام شده است . حجم زیادی از کارهای انجام شده روی زبان اولیه آلبانیایی به جای انگلیسی به آلمانی منتشر شده است.
ولادیمیر اورل دوره های زیر را از زبان اولیه آلبانیایی متمایز می کند: 1) "پیش آلبانی اولیه" (EPA): قبل از قرن 1 پس از میلاد صحبت می شد، زمانی که آلبانیایی هنوز از طریق تماس زبانی از لاتین / پروتو-رومنس نفوذ گسترده ای به دست نیاورده بود . 2) "آلبانی اولیه متأخر" (LPA): پس از تماس گسترده لاتین، با پایان دوره شاهد تماس بین اصطلاحات اسلاوی باستانی هنوز نزدیک به زبان پروتو-اسلاوی ، در قرن 6 و 7 میلادی بود. در این دوره ساختار پروتو آلبانیایی با تغییرات عمده "در هم شکسته شد". [70]
رانکو ماتاسوویچ دوره های زیر را از زبان اولیه آلبانیایی متمایز می کند: 1) "پیش آلبانیایی": اساساً معادل "پیش آلبانیایی اولیه" ولادیمیر اورل است، با این تفاوت که پارادایم جدیدتر ماتاسوویچ مربوط به تماس لاتین/آلبانیایی یک قرن قبل است، و بنابراین برای ماتاسوویچ در قرن اول قبل از میلاد به جای قرن اول پس از میلاد به پایان می رسد. [71] پس از پایان این دوره، تماس لاتین شروع به تغییر زبان می کند. 2) "پیش آلبانی اولیه": مربوط به مراحل اولیه آنچه برای اورل "آلبانیایی متأخر" است. برای ماتاسوویچ، این دوره از قرن اول پیش از میلاد تا قرن ششم پس از میلاد را در بر می گیرد و قبل از شروع تماس با اصطلاحات اسلاوی متوقف می شود. [71] 3) "آلبانیایی متأخر": شامل دو قرن اخیر LPA برای اورل، به علاوه بیشتر دوره تایید نشده "آلبانیایی قدیم" است که قبل از شروع نفوذ ترکیه متوقف شده است. [71] در این پارادایم، گیگ و توسک از پیش آلبانی اولیه، نه پروتوآلبانیایی متأخر، منشعب شدند، مطابق با دانش ما مبنی بر اینکه انشعاب قبل از تماس اسلاوها بوده است. 4) "آلبانیایی اولیه": مربوط به اواخر، عثمانی، مرحله آلبانیایی قدیم در پارادایم سنتی است که در سال 1800 به پایان می رسد، در این مرحله به آلبانیایی مدرن تبدیل می شود. [71]
دمیراج، مانند ماتاسوویچ و بر خلاف اورل، قرن پنجم و ششم را به عنوان مرزی بین مراحل مشاهده می‌کند، اما در عوض، «ظهور آلبانیایی» را از پدر و مادرش پس از این مرحله، به جای چهاردهم، قرار می‌دهد. [72]
در فصلی آلبانیایی که توسط میشل دی وان در کلاین نوشته شده است، کتاب راهنمای زبانشناسی هندواروپایی تطبیقی و تاریخی ژوزف و فریتز در سال 2018 ، [6] دوره های دمیراج رعایت شده است. "آلبانیایی متأخر" اورل، که برای آنها نیز به طور قطعی قبل از تماس اسلاو قرار داده شده است، به سادگی به عنوان "آلبانی اولیه" (PAlb) یا در آلمانی، " Uralbanisch " نامیده می شود که منعکس کننده اصطلاحات نوشته های قبلی در آلمانی است. [73] [74] [75] آنچه برای Orel "پیش آلبانیایی اولیه" (EPA) است، که تاریخ قطعی آن قبل از شروع تماس لاتین است، برای De Vaan، "پیش-آلبانیایی" (PPAlb) است. در زبان آلمانی به این مرحله « Voruralbanisch » یا « Frühuralbanisch » می گویند . [6] د وان همچنین امکان شکستن «پیش-آلبانیایی» را به دو مرحله مورد بحث قرار می‌دهد: یکی قبل از اولین وام‌واژه‌های یونانی، و دیگری بعد از اولین وام‌واژه‌های یونانی، اما قبل از تماس با لاتین. [6]
این صفحه در حال حاضر از پارادایم اورل استفاده می کند.
مطالعات اخیر گسترده ای در مورد واج شناسی پروتو-آلبانیایی توسط Huld (1984)، Beekes (1995)، Shaban Demiraj (1996)، Bardhyl Demiraj (1997)، Orel (2000)، Hock (2005)، Matzinger (2006)، Vermeer منتشر شده است. (2008)، شوماخر (2013) و دی وان (2018). [6]
در حال حاضر، این صفحه از پارادایم اورل برای دوره‌های پروتوآلبانیایی پیروی می‌کند و رابطه بین واج‌شناسی همزمان هر دو «EPA» و «LPA» را با روابط دیاکرونیک با یکدیگر و با اشکال هندواروپایی اجدادی و همچنین آلبانیایی تبار ارائه می‌کند. فرم ها
در زبان اولیه آلبانیایی اولیه، تنش پارادایم بود، و بر اساس طبقه صرفی، [76] با پایه بر هجای اول رفتار می کرد. [77] در پارادایم‌های مختلف، الگوی تنش به‌طور متفاوتی باریتونیک، اکسی‌تونیک و متحرک بود. [76] حروف صدادار بدون تاکید یک مورا از دست دادند - مصوت های بلند کوتاه شدند، مصوت های کوتاه اغلب حذف می شدند. با این حال، در زبان پیشین آلبانیایی بعدی، سیستم جدیدی از کاهش واکه بدون تاکید ظاهر شد که در آن *a به *ë کاهش یافت در حالی که بقیه به سادگی حذف شدند (به جز حروف صدادار درونی پس از تونیک، که به *ë تبدیل شد). [76] اورل مثال‌های زیر را ارائه می‌کند:
پروتوآلبانیایی اولیه دارای چهار مصوت کوتاه متمایز بود: *a، *e، *i و *u. پروتو-هندواروپایی *o در مرحله اولیه پروتو-آلبانیایی به *a ادغام شده بود. یک تمایز پنج طرفه برای مصوت های بلند حفظ شد: *ā، *ē، *ī، *ō، و *ū. پروتو آلبانیای اولیه نیز دارای چهار دوفاته بود: *ei، *ai، *eu و *au.
فهرست حروف صدادار اولیه Proto-Albanian در نتیجه تماس لاتین شروع به تغییر کرد. در ابتدا آلبانیایی در برابر بازیابی *o کوتاه به عنوان یک واج مجزا مقاوم بود، با *o بدون تاکید لاتین با *a جایگزین شد و لاتین *o تاکید شده با *u جایگزین شد. با این حال، در وام های بعدی، *o لاتین در آلبانیایی به صورت *o حفظ می شود. علاوه بر این، برخی از وام های لاتین با *u کوتاه لاتین *u را با *o جایگزین کردند، و همچنین *ə به طور خاص در موقعیت های بدون تنش قبل از سونورانت ها. در دو مورد، اورل استدلال می‌کند که کوتاه لاتین /u/ در آلبانیایی به /u:/ طولانی شد و در نهایت به /y/ تبدیل شد. از سوی دیگر، هر تأثیری که وام‌واژه‌های یونان باستان در زمان جذب خود داشته‌اند، مشخص نیست، اما به‌طور دایمی، حروف صدادار همیشه با تحولات منظم داخلی آلبانیایی موافق هستند.
پروتوآلبانیایی متأخر
پروتوآلبانیایی متأخر *a، *i و *u را در طول توسعه خود به عنوان حروف صدادار کوتاه متمایز به نمایش گذاشت. *o در نتیجه کلمات قرضی به فهرست واجی بازگردانده شد و به جای جایگزینی به طور فزاینده ای حفظ شد. اگرچه *e با شکستن به *ie حذف شد (که je و ja را نمایش می دهد)، با تراز کردن /ai/ به /e/ و سایر پدیده هایی که جایگزین /a/، /ie/ و /ue/ شدند، بازیابی شد. با /e/. تنها مصوت بلندی که به شکل اصلی خود حفظ شد *ī بود. *ō با *ue جایگزین شد، *ē به *ā ادغام شد و هر دو گرد شدند و در نهایت به *o افزایش یافتند، در حالی که *ū با دیفتونگ *ui ادغام شد و در نهایت *y را ارائه کرد. در اواخر پروتوآلبانیایی، همه دوفتونگهای اولیه هندواروپایی اکنون با هم تراز شده بودند، اما دوفتونگهای جدید در قرضه ها جذب شدند و همچنین با شکستن پدیده ها ابداع شدند: *یعنی *ue و *ui. *ai در کلمات لاتین با AE دارای سرنوشت ارثی اولیه پروتوآلبانیایی *ai بود و تبدیل به *e شد، در حالی که AU لاتین به طور مشابه در سرنوشت *au ارثی سهیم شد و به *a تبدیل شد.
مصوت های بینی از نظر واجی در زبان اولیه آلبانیایی متأخر پدید آمدند. [80] اول، تمام مصوت هایی که قبل از صامت های بینی ایستاده بودند، بینی شدند. پس از آن صامت بینی زیر در زمینه‌های ریخت‌شناختی خاصی گم شد، در حالی که مصوت نازال باقی ماند، و در نتیجه واج‌های LPA به‌عنوان *â ، *ê ، *î ، و *û به وجود آمد . [80] به جز در برخی از گونه های غژ، *ê به *â ادغام شد . [80] دیدگاه سنتی ارائه شده توسط Orel [80] و Desnickaja [81] این است که بینی متمایز توسط توسک از دست رفت اما توسط Gheg حفظ شد و این یک تفاوت طبقه بندی بین این دو است. [80] با این حال، اکنون این مورد به چالش کشیده شده است، [81] پس از اینکه شپر و جیناری گویش‌های لب (Lab یکی از گویش‌های فرعی توسکی است) را در منطقه کورولش کشف کردند که هنوز حروف صدادار بینی مشخصی داشتند، [81] و توتونی نیز دریافت که گفتار آزمایشگاهی برش همچنان دارای واج های مصوت بینی است . [82] این بدان معناست که به جای دیدگاه سنتی، ممکن است در اغلب گویش‌های توسکی تنها پس از انشعاب از گگ، نزول زدایی صورت گرفته باشد. [81]
به نظر می‌رسد اسلاوی *ū زمانی که به آلبانیایی قرض داده شد هنوز هم برگشته و دور بوده است، اما پس از دوفتونگ‌سازی و در نتیجه جلوه‌کردن نسخه اولیه اولیه اولیه آلبانیایی *ū به *y دیگر بخش‌های *ū جدید را جذب نمی‌کرد. تنها با سه استثنا به صورت *u منعکس می شوند. اسلاوی *o قبلاً در زبانهای اسلاوی که در زمان تماس با آلبانیایی تماس داشتند به *a تبدیل شده بود و بیشتر به عنوان *a قرض داده می شد. همانطور که در سایر زبانهای غیر اسلاوی نیز منعکس شده است که این کلمات را جذب می کنند. پس از /v/، این *a دوباره در دو مورد تأیید شده به *o تبدیل شد: kos («ماست»، از اسلاوی اولیه *kvasъ) و vorbë («دیگ سفالی»).
در پایان دوره LPA بود که طول دیگر در آلبانیایی متمایز نشد، [83] اگرچه بسیاری از لهجه‌های گگی و برخی از لهجه‌های آزمایشگاهی آن را حفظ کردند و/یا دوباره آن را ابداع کردند. علاوه بر این، توسط آلبانیایی قدیم، تمام دوفتونگ‌ها از بین رفته بودند: آنهایی که به -i ختم می‌شدند همگی تراز می‌شدند، -u در آنهایی که به -u ختم می‌شدند گم می‌شد، و آنهایی که به -e ختم می‌شدند به دنباله‌های glide + مصوت تبدیل شدند. تغییرات بیشتر از جمله محو شدن مکرر عنصر اول یا سخت شدن آن به یک انسداد (معمولاً /v/ برای u- سابق و gj /ɟ/ برای i- قبلی) که حضور سابق یک دیفتانگ را در بسیاری از رفلکس ها نسبتاً مات نشان می دهد. .
این جدول حروف صدادار کوتاه از مصوت های بلند را با نماد IPA <ː> که روی مصوت های بلند اعمال می شود، متمایز می کند.
نتایج بازتابی به طور خاص در داخل پرانتز قرار می گیرند.
سونورانت های بینی *n̥ و *m̥ هر دو به زبان پیشین آلبانیایی *a ارائه می شوند که در آلبانیایی امروزی *a باقی می ماند (PIE *ǵʰh₂éns "غاز" > EPA *gatā > Alb gatë "هرون"). مانند EPA *a در جاهای دیگر، در برخی موارد به *e افزایش یافت، همانطور که در PIE *h₁ln̥gʷʰtós > EPA *lekta > آلبانیایی آسان (با پسوند -të) دیده می شود. [91]
زبان های هندواروپایی به طور سنتی بر اساس توسعه سه سری توقف پشتی (اغلب به نام روده ای ) به دو گروه تقسیم می شوند. سری پالاتال (*ḱ *ǵ *ǵʰ)، ولار (*k *g *gʰ) و لبیوولار (*kʷ *gʷ *gʷʰ). در زبانهای "centum" (مثلاً زبانهای ایتالیایی ، زبانهای ژرمنی ، یونانی ) سری پالاتال با سری‌های velar ادغام شده‌اند، در حالی که سری لبیوولار متمایز باقی مانده‌اند. در حالی که در زبانهای «ساتم» ( زبانهای هندوایرانی ، زبانهای بالتو-اسلاوی )، لبیوولارها با ولارهای ساده ادغام می‌شوند، در حالی که پالاتال‌ها به صامت‌های همخوان تغییر می‌کنند . [96]
بسیاری از هند و اروپایی‌ها زبان آلبانیایی را به‌عنوان یک زبان ساتم طبقه‌بندی کرده‌اند، زیرا دارای اصطکاک‌های دندانی /θ/ و /ð/ به‌عنوان رفلکس رایج سری پالاتال است، در حالی که توقف‌های velar و labiovelar در بیشتر موارد با هم ادغام شده‌اند. [97] با این حال، شواهد روشنی وجود دارد که هر سه سری پشتی IE متمایز (حداقل قبل از مصوت های جلویی) در زبان اولیه آلبانیایی باقی مانده اند: [98] [99] [100]
در تاریخ آواشناسی متأخر آلبانیایی، ولارهای /k/ و /g/ در معرض پالاتالیزاسیون بیشتری قرار گرفتند. [101]
حفظ (جزئی) کنتراست سه طرفه Proto-IE برای توقف‌های پشتی یک ویژگی قدیمی است که آلبانیایی را با گروه گسترده‌تر پالئوبالکانیک پیوند می‌دهد و با Messapic [102] و ارمنی مشترک است. [103]
افعال در زبان اولیه آلبانیایی اولیه (PA اولیه) و آلبانیایی معاصر به افعال موضوعی و افعال نامعلوم تقسیم می شوند، بنابراین این تقسیم بندی از پروتو-هندواروپایی (PIE) دنبال می شود.
PA *-a در اول شخص مفرد حال نمی تواند از PIE *-oh2 آمده باشد ، زیرا بازتاب آن در زبان اولیه آلبانیایی *-e (در صورت تاکید) یا *-ë (اگر بدون تاکید) خواهد بود. بنابراین، *-a از PIE لهجه ای *-om می آید . [104] [ صفحه مورد نیاز ]
دوم و سوم شخص مفرد از PIE *-esi می آیند، *-eti با از دست دادن PIE نهایی *-i قبلاً در قبل از آلبانی رخ داده است.
دوم شخص جمع هیچ بازتابی از PA ندارد اما بعداً بین گذر از PA به آلبانیایی قدیم شکل گرفت. پایان مدرن -ni می تواند از *nū ، یک قید PA به معنای "اکنون" باشد، که با PIE *nū و سانسکریت nū یکسان است. در غیر این صورت، از ریشه فعل بینی -nj- با *-i پایانی از ضمیر شخصی PA *jus، "شما (همه)" گرفته شده است. [104] [ صفحه مورد نیاز ]
بیشتر ریشه‌های فعل که به دوفتانگ بسته ختم می‌شوند ( -aj, -ej, -ij, -oj, -uj, -yj ) در مفرد از ساقه بینی در PA می‌آیند که به *-Cnj- یا *-Vnj- ختم می‌شود . به عنوان مثال، اول شخص مفرد *-nja )-
در مورد سوم شخص جمع، واکه موضوعی PIE *-o- به PA *-i- تغییر می کند ، شاید به دلیل تأثیر /i̯/ از افعال -oj- در جمع.
اکثر افعال لاتین ( لاتین کلاسیک ، لاتین متأخر ، لاتین مبتذل ) متعلق به نزول اول (بی نهایت -āre ) به ریشه هایی اقتباس شده اند که با PA *-ānj- (اول شخص مفرد *-ānja > قدیم گگ -onj > آلبانیایی امروزی - oj ) و در موارد نادرتر (معمولاً ریشه های کلامی که به مایع ختم می شوند، از این رو - l āre و - r āre)، با PA *-enj- (> -ej- مدرن ). یک مثال ، kënd oj مدرن < لاتین cant āre [105] است که به یک PA فرضی ~ *kand ānj - (اول شخص مفرد ~*kand ānja ) اشاره می کند. مثال دیگر shëmbëll ej < لاتین متأخر simil āre .
اکثر افعال لاتین متعلق به نزول دوم (بی نهایت -ēre ) به ریشه هایی اقتباس شده اند که به -oj- و PA *-enj- ختم می شوند .
اکثر افعال لاتین متعلق به سوم تبار (بدون تأکید و کوتاه بی نهایت -ere ) به ریشه هایی اقتباس شده اند که با PA *-ānj- > مدرن -oj- و در موارد نادر به -ej- ختم می شوند. یک نمونه مدرن fërg oj < لاتین مبتذل frīg ĕre .
اکثر افعال لاتین متعلق به نزول چهارم (بی نهایت -īre ) به ریشه هایی اقتباس شده اند که به PA *-inj- (> مدرن -ij- ) و در موارد نادرتر با -ej- ختم می شوند . نمونه اش امروزی v ij < قدیم غگ v ijn < لاتین ven īre .
اکثر افعال پروتو-اسلاوی که به *-iti /i:ti:/ ختم می‌شوند در نامتناهی به ریشه‌هایی اقتباس شده‌اند که به PA *-itj- ختم می‌شوند (اول شخص مفرد *-itja > مدرن -is ؛ همخوان /t/ احتمالاً ضعیف شده است. به /s/ و /a/ نهایی بدون تنش و در نتیجه گم شد). یک مثال molis < PA *melitja < PSL *mъdьliti /mudi'li:ti:/، "ناتوان کردن/ضعیف کردن" است. [106]
اکثر افعال پروتو-اسلاوی که به *-ati /a:ti:/ ختم می‌شوند در مصدر به ریشه‌هایی اقتباس شده‌اند که به PA *-atj- (اول شخص مفرد *-atja > مدرن -as ) ختم می‌شوند. [107]
باقی مانده افعال پروتو-اسلاوی به بنایی که با *-itj- (> مدرن -is، -it ) ختم می‌شود، اقتباس شدند.
مثال‌های زیر، به‌جز kap و jap ، همگی به زبان گِگ قدیم، گویش آلبانیایی قدیم هستند، و نشان می‌دهند که افعال در زبان آلبانیایی قدیم برای ردیابی ایده‌ای از گذر بین ریخت‌شناسی PIE و پروتو-آلبانیایی، که سپس به قدیم تبدیل شد. آلبانیایی:
فعل «بودن» (jam < PA *esmi < PIE *h₁ésmi )، مانند PIE، نامعلوم است و دارای پسوند بینی *-n- در سوم شخص مفرد و جمع است. شاید این پسوند از سوم شخص جمع اصلی در PIE، *-enti گرفته شده باشد . PA دو فعل نامفهوم دیگر داشت، kam ("داشتن" < PA *kapmi < لاتین capiō ) که با موضوعی kap < PA *kapa < PIE *kh₂pyóh₂ و thom ("گفتن" < PA *tsānsmi < لاتین cēnseō است. ). احتمالاً PA فعل نامعلوم چهارمی داشت، ik («رفتن») < PA *eika < قبل از آن *eimi (یکسان با یونانی باستان)، اما سپس از طریق ریشه امر به یک فعل موضوعی تبدیل شد.
آخرین فعل، vete(m ) در آلبانیایی استاندارد، دو نسخه تاریخی دارد: یک نسخه اصلی از PIE و یک نسخه بعدی که به نسخه معاصر ختم می شود. نسخه های اصلی در Early PA و PA بازتاب مستقیم PIE نامتعارف *weh₂dʰ- ، شاید *weh₂dʰmi هستند . سپس، نسخه پیشامدرن در Late PA یک نسخه بازسازی شده است که نسخه اصلی را در PA و پسوند *-te ، [104] [ صفحه مورد نیاز ] در اصل حرف اضافه "to"، *tek(u) (< PIE) ترکیب می کند. نمایش خنثی *به- ، "this/that" < PIE *só ).
صرف آئوریست آسیگماتیک مبتنی بر پارادایم غیرمستقیم است و احتمالاً به دلیل تقویت است که در پیشوند *e- تشکیل شده است . همین ساختار را می توان در یونانی نیز یافت. در آلبانیایی معاصر، پیشوند تقویت از بین رفته است. در سوم شخص مفرد، پایان *-i باید از PA و PIE شخصی/ضمیر نمایشی *is باشد .
صرف آئوریست سیگماتیک نیز بر اساس پارادایم غیرمستقیم است و درجه صفر در ریخت شناسی با تأثیر ذرات در PA توضیح داده می شود.
پایان‌های ناقص در اصل از پایان‌های آئوریست آسیگماتیک می‌آیند. در مرحله بعد، واکه اصلی *-e- به *-i- تغییر کرد .
اسامی در زبان اولیه آلبانیایی به اسامی *a-stem (< PIE *-os، از آنجایی که به آنها اسامی *o-stem نیز می گویند) و *ā-اسم (< PIE *-éh2 ) تقسیم می شوند. گروه سومی از اسم‌ها در PA اولیه وجود داشت، اسمهای *i-stem (مثلاً، natë "night" < PA *naktā < PIE *nókʷts )، که سپس در اسمهای *o-stem ادغام شدند. [104] [ صفحه مورد نیاز ]
5 حالت (2 حالت قوی و 2 حالت ضعیف) وجود دارد: اسمی، مثنی، دایی، مضارفی و ابطال، با درجه ای از تشدید در بین موارد. PIE مکان، آواز و ساز گم شدند. [104] [ صفحه مورد نیاز ]
آلبانیایی معاصر دارای یک حالت صدادار -o برای نامهای مذکر و مؤنث است: [104] [ صفحه مورد نیاز ] این مصطلح از زبانهای اسلاوی جنوبی ( صرب-کرواسی ، مقدونی ، بلغاری ) به عاریت گرفته شده است ، زیرا در پروتو-اسلاوی ، واژۀ مونث تبدیل شده است. *-o ، که یک نوآوری از PIE *-éh2 است .
*اسمهای بنیادی یک *-a پایانی در حالات قوی (اسمی و مصدر) داشتند که نشان دهنده PIE *-o- است . از آنجایی که این *-a پایانی در بیشتر موارد بدون تاکید بود، در آلبانیایی معاصر گم شد. [104] [ صفحه مورد نیاز ] از این رو، امروزه بیشتر کلمات مذکر در حالت های قوی به صامت ختم می شوند، به جز برخی از کلمات مونث نادرست که به -ë ختم می شوند. دو حالت قوی قبلاً در یک پایان واحد در PA اولیه ادغام شده‌اند، در حالی که سه حالت ضعیف قبلاً به یک پایان واحد در مفرد همگرا شده‌اند. پایان یا *-i یا *-u بود . دومی بعد از حروف صدادار قبلی، نیمه مصوت و صامت های ولار *k- و *g- استفاده می شد . این دو پایان مکان *-éy PIE را منعکس می‌کنند ، اما مشخص نیست که آیا موارد ضعیف قبلاً در زبان قبل از آلبانی ادغام شده‌اند یا خیر. امروزه موارد ضعیف با استفاده از کلیتیک ها از یکدیگر متمایز می شوند.
در اسامی جمع، *a-base، موارد قوی به *-ō/*-ai ختم می شود . *-ō بازتاب PIE *-ōs است ، در حالی که *-ai بازتاب PIE *-oy است . سپس به تعبیری یکی از این دو پایان یا ثابت شد یا ترجیح داده شد. در کلمات بدون پایان ترجیحی، *-ō/*-ai تاکید شده به -e و -a معاصر تبدیل شد (این پایان آخر نتیجه همپوشانی از انحراف مؤنث از قبل در PA است که در آن *-ō/*- مورد انتظار است. ai با *-ā جایگزین شد . در کلمات با پایان ترجیحی *-ō (بدون تاکید)، به -ë معاصر تبدیل شد . در کلمات با پایان ترجیحی *-ai (بدون تاکید)، به پایان صفر معاصر تبدیل شد، به این معنی که اکثر جمع به صامت ختم می‌شوند. [104] [ صفحه مورد نیاز ]
*-ō در جمع تخصیصی و دایی، از جمع PIE *-ōm (تاکید شده) می آید و به -e معاصر ختم می شود . پایان مدرن دیگر -eve از اصلاح جمع PIE، *-wōm > PA *-wō می آید . [104] [ صفحه مورد نیاز ] پایان مدرن جایگزین -ave از اصلاح جمع PIE *-éh₂wōm از طریق واکه موضوعی مؤنث *-éh2- می آید ، بنابراین همپوشانی با مؤنث را در موارد قوی منعکس می کند.
جمع ابداعی -esh از PA *-aisu ، از PIE *-oysu می آید . ابلیتی در - t در شمال گگ رایج است و از اعماق معین منتقل شده است. [104] [ صفحه مورد نیاز ]
اسامی *ā-بعدی در اسمی یک *-ā پایانی داشتند. این مصوت با تقلیل مصوت اصابت کرد و تبدیل به -ë شد که علامت کلمات نامعین مؤنث است. [104] [ صفحه مورد نیاز ] دو حالت قوی (اسمی و مضاربه) قبلاً در Early PA ادغام شده بودند. جمع همه موارد ضعیف از PA *-āi می آید که از PIE dative-locative *-éh2i می آید .
اسمی جمع *-ā با اسم مفرد یکسان است و از PIE *-éh2s می آید . اگر بر مصوت بلند تاکید شود، به آلبانیایی -a معاصر تبدیل می‌شود، در غیر این صورت به -ë معاصر تبدیل می‌شود .
موارد ضعیف در PA با قیاس از اسامی *a-base [104] [ صفحه مورد نیاز ] کپی شد و مصوت موضوعی مونث، *-éh2- را نشان می‌دهد .
در نزول صفت PA، همه موارد غیر از اسمی مفرد و جمع گم شدند. صفت ها در PA بسته به جنسیت کلمه ای که به آن اشاره می کنند دارای جنسیت مذکر یا مؤنث بودند. اشتقاق صفت ها از PIE به Proto-Albanian از تمام قوانین مربوط به اسم های نامعین پیروی می کند. [104] [ صفحه مورد نیاز ] صفت‌های مذکر در PA معمولاً به *-a در مفرد (< PIE *-os ) ختم می‌شوند، در حالی که همتایان مؤنث آنها معمولاً به *-ā (< PIE *-éh2 ) ختم می‌شوند. به ندرت، صفت های مذکر به *-i ختم می شدند . در آلبانیایی معاصر، صفت های مذکر می توانند به صامت یا -ë ختم شوند (< تاکید شده PA *-a).
صفت‌ها در آلبانیایی معاصر همیشه با «مقاله صفت» همراه می‌شوند، ذره‌ای که همیشه قبل از صفت یافت می‌شود. انحراف آن در مفرد مذکر، مفرد مؤنث و جمع « i, e, t » است. ماده صفت در مونث از PA *ō(d) < PIE *ēd ~ *ōd می آید (ساقه حذفی PIE *ē- ~ *ō- ). این ذره به احتمال زیاد نمایشی بود.
نزدیکترین زبان به آلبانیایی Messapic است که با آن یک شاخه مشترک با عنوان Illyric in Hyllested & Joseph (2022) تشکیل می دهد. [112] Hyllested & Joseph (2022) در توافق با کتابشناسی اخیر، یونانی-فریژی را به عنوان شاخه IE نزدیک به آلبانیایی-مساپی معرفی می کنند. این دو شاخه یک گروه بندی منطقه ای - که اغلب "بالکان IE" نامیده می شود - با ارمنی تشکیل می دهند. [112] Hyllested & Joseph (2022) بیشترین تعداد مشترک نوآوری را بین (آلبانیایی اولیه و یونانی اولیه) شناسایی کردند. [113]
ابداعات ابتکاری اصطلاحات کشاورزی که فقط بین آلبانیایی و یونانی مشترک است، مانند *h2(e)lbh-it- 'جو' و *spor-eh2- 'seed'، از ریشه های غیرکشاورزی پروتو-هندواروپایی از طریق معنایی شکل گرفته اند. تغییراتی برای تطبیق آنها برای کشاورزی. از آنجایی که آنها فقط به آلبانیایی و یونانی محدود می شوند، می توان آنها را با قطعیت تنها به آخرین جد مشترک هند و اروپایی آنها ردیابی کرد، و نه اینکه به پروتو-هند و اروپایی بازتاب یابد . [114] ایزوگلاس یونانی/آلبانیایی قابل توجه یک شکل بسیار باستانی برای «دست» است: *mər- ، ر.ک. فعل آلبانیایی marr ("نگه داشتن") و یونانی márē ("دست") و همچنین یونانی márptō ("گرفتن"). [115]
ریشه مشترک هندواروپایی بالکان *aiğ(i)- ("بز") می تواند در آلبانیایی edh ("بز، بچه") منعکس شود < PAlb *aidza و dhi ("بز پرستار بچه) < PAlb *aidzijɑ̄ با یونانی αἴξ ( "بز"، ژن αἰγός) و ayc ارمنی ("دایه) بز" اشاره شده است که ریشه IE بالکان و همه ریشه های ادعایی بالتو-اسلاوی و هندو-ایرانی به معنای "بز" است. پروتو-هندواروپایی نباشید، زیرا ممکن است همه آنها به عنوان وام‌گیری‌های مستقل و نسبتاً اولیه پس از PIE، از زبانهای زیرلایه‌ای که کشاورزان کم‌تحرک با آنها صحبت می‌کردند سرچشمه بگیرند با کلمات منطقه ای برای "goat" در سایر زبان های IE، مانند راه رفتن گوتیک ("بز") و لاتین haedus ("بچه") تأیید شود، که منعکس کننده *gʰaid̯(-o)- است ، که به عنوان یک کلمه زیرلایه معمولاً با سامی مرتبط است. زبان‌ها (به اکدی gadû ، آرامی gaδiā ̄"کودک" رجوع کنید، اما به احتمال زیاد مستقیماً از زبان سامی وام گرفته نشده است، بلکه از زبان زیرلایه‌ای اروپایی است که به نوبه خود این کلمه را از منبع سوم مشترک وام گرفته است. از این رو می توان آن را به عنوان یک واژه فرهنگی قدیمی در نظر گرفت که به آرامی به زبان های مختلف اروپایی منتقل شد و سپس توسط هندواروپایی زبانان تازه وارد پذیرفته شد. در این سناریو باید به اشتراک انحصاری یک شکل اولیه مشترک بین آلبانیایی، یونانی و ارمنی اشاره کرد که می‌توانست در مرحله‌ای که برای این زبان‌ها مشترک بود وام گرفته شود. [116]
مدت کوتاهی پس از اینکه آنها از یکدیگر جدا شدند، آلبانیایی، یونانی و ارمنی، بدون شک دوره طولانی تری را با یکدیگر در تماس بودند (همانطور که می توان به عنوان مثال، در مکاتبات نامنظم مشاهده کرد: یونانی σκόρ(ο)δον، ارمنی sxtor ، xstor ، و آلبانیایی hudhër , hurdhë "سیر"). علاوه بر این، مطمئناً تماس‌های شدید یونانی-آلبانیایی پس از آن رخ داده است. [14] [117] نمونه‌ای از مشتقات ثانویه از تماس‌های زبانی پالئو-بالکان، کلمه تراسیایی σπίνος spínos «نوعی سنگ است که با تماس آب با آن شعله‌ور می‌شود» (یعنی «آهک»)، که در ارسطو و تئوفراستوس گواهی شده است. همزاد یونانی τίτανος ( آتیک ) و κίττανος ( دوریک ) «گچ، گچ، آهک»، پای ساقه دار * k̑witn̥Hos «سفید، مایل به سفید»: اگرچه از همان ریشه PIE، shpâ(ni) آلبانیایی «آهک، تارتار» و یونانی σπίνος. آهک از منشأ ثانویه گرفته شده است زیرا احتمالاً به دلایل آوایی از زبان تراکیا وام گرفته شده است. در واقع، خوشه اصلی IE *k̑w- قبل از هر مصوت، s- آلبانیایی را به دست می دهد ، در حالی که در زبان تراسایی می تواند sp- را به دست دهد . [118]
به‌ویژه هم‌زبان‌های هندی-ایرانی/یونانی/آلبانیایی و یونانی/ارمنی/آلبانیایی هر دو نسبتاً نادر هستند، نمونه‌هایی از جمله ( تقسیم کردن؛ هندو-یونانی-آلبانیایی) و خیال («رویا»؛ یونانی/ارمنی/آلبانیایی). ایزوگلاس های ارمنی/آلبانیایی توسط اورل "بی اهمیت" در نظر گرفته می شوند. تعداد قابل توجهی ایزوگلاس هندی-ایرانی/آلبانیایی وجود دارد که به ویژه اغلب با اسب، نگهداری از اسب و فرآورده های شیری مرتبط هستند. [119]
در ادبیات قدیمی تر، اورل (2000) استدلال می کند که آلبانیایی دارای تعداد زیادی ایزوگلاس است که در آلبانیایی، ژرمنی ، بالتیک و اسلاوی مشترک است، به عنوان بخشی از یک گروه واژگانی "شمال شرقی"، که تعداد زیادی از آنها به چوب یا چوب اشاره دارند. اشیاء ساخته شده از چوب [120] اورل (1998) به 24 ایزوگلاس بین بالتو-اسلاوی و آلبانیایی، 48 کلمه مشترک بین بالتیک و آلبانیایی و 24 کلمه بین آلبانیایی و اسلاو اشاره کرد. Hyllested & Joseph (2022) موارد رایج اورل را بررسی می‌کنند و استدلال می‌کنند که تعداد قابل توجهی ریشه‌شناسی قانع‌کننده‌ای ندارند یا هم‌زبان بین بالتو-اسلاوی و آلبانیایی را تشکیل نمی‌دهند. نمونه‌ای از آن مورگ آلبانیایی (تیره) و مارگاس لیتوانیایی (رنگارنگ) است که اورل آنها را هم‌زبان می‌داند، اما هر دو به یک اندازه به زبان آلمانی اولیه *murkaz ، یونان باستان ἀμορβός amorbos و پیشاسلاوی *mergъ مرتبط هستند . [121]
اورل تنها یک ایزوگلاس آلبانیایی/ ایتالیک / سلتی ، blertë ("سبز")، همزاد لاتین flōrus ("روشن") و ایرلندی blár ("خاکستری") را شناسایی می کند. [122] به‌ویژه واژگان سلتیک/آلبانی قبلاً محدود تصور می‌شد، اگرچه حداقل یک مورد واژگان اصلی را شامل می‌شد ( هنه "ماه"، همزاد ولز cann "سفید" و برتون cann "ماه کامل")، [123] اما کار اخیر توسط ترامپر در سال 2018، مجموعه بزرگ‌تری را پیشنهاد کرده است، هرچند هنوز هم زیاد نیست، با افزودن قابل توجه نور ("نور"). [124]
اگرچه دانش توچاری پراکنده است، اما همان ایزوگلاس آلبانیایی/توچاری که اورل به آن اشاره کرده است، "بسیار مهم" است: kush ("که"، همزاد توچاری A kus ، با همان معنی). [125]
