پارت ( پارسی باستان : 🐎🐎🐎🐎 پرثاوا ؛ اشکانی : 🐭𐭓𐭕𐭅 Parthaw ؛ پارسی میانه : 🐭 در قرن هفتم قبل از میلاد توسط امپراتوری مادها فتح و تحت سلطه قرار گرفت ، در قرن ششم قبل از میلاد به امپراتوری بعدی هخامنشی تحت فرمان کوروش کبیر ملحق شد و پس از فتوحات قرن چهارم پیش از میلاد بخشی از امپراتوری سلوکی هلنیستی شد . اسکندر مقدونی . این منطقه بعدها به عنوان پایگاه سیاسی و فرهنگی قوم پرنی ایران شرقی و سلسله اشکانیان، فرمانروایان امپراتوری اشکانی (247 قبل از میلاد - 224 پس از میلاد) بود. امپراتوری ساسانی ، آخرین ایالت ایران پیش از اسلام ، نیز منطقه را در اختیار داشت و هفت تیره اشکانی را به عنوان بخشی از اشراف فئودالی خود حفظ کرد.
نام «پارتی» ادامه‌ای از پارتی لاتین ، از پارسی باستان «پارتاوا » است که خود نامی به زبان اشکانی به معنای «از اشکانیان » است که مردمی ایرانی بودند . در متن دوره هلنیستی اش , پارت به عنوان پارتیا نیز ظاهر می شود . [ نیازمند منبع ]
پارت در منابع پارسی میانه دوره ساسانی با نام پهلو و توسط نویسندگان اسلامی بعدی به نام پهلو یا فهله شناخته می شد ، اما عمدتاً به منطقه اشکانی در غرب ایران اطلاق می شد. [1]
محل اصلی پارت تقریباً مربوط به منطقه ای در شمال شرقی ایران است ، اما بخشی در جنوب ترکمنستان است . از شمال با رشته کوه کپه داغ و از جنوب به کویر دشت کویر همسایه بود . از غرب با ماد ، از شمال غرب با هیرکانی ، از شمال شرقی با مارگیانا و از شرق با آریا همسایه بود . [2]
در زمان اشکانیان، پارت به عنوان یک واحد اداری با هیرکانی متحد شد و بنابراین آن منطقه اغلب (مطابق با زمینه) بخشی از پارت محسوب می شود. [ نیازمند منبع ]
در اوایل دوره ساسانیان، پارت در بخش مرکزی فلات ایران، از جنوب با پارس ، از جنوب غربی با خوزستان ، از شمال غربی با ماد ، از شمال به رشته کوه های البرز، از شمال با ابرشهر همسایه بود. شرق و کرمان در شرق. در اواخر عصر ساسانیان، پارت ایران مرکزی و شمال مرکزی را در بر گرفت، اما به بخش‌های غربی فلات نیز گسترش یافت. [1]
در دوران اسلامی، پارت در مرکز و غرب ایران قرار داشت. ابن مقفع پارت را شامل نواحی اصفهان ، ری ، همدان، ماهی نیهوند و آذربایجان می دانست . [3] همین تعریف در آثار خوارزمی و حمزه اصفهانی آمده است . الدینواری در حالی که از کلمه پارت استفاده نمی کرد، جیبال را قلمرو آخرین پادشاه اشکانی، آرتابانوس چهارم می دانست. [1]
پارت به عنوان منطقه ای که اشکانیان در آن سکونت داشتند، ابتدا به عنوان یک نهاد سیاسی در فهرست فرمانداری های هخامنشی ("ساتراپی") تحت سلطه آنها ظاهر می شود. پیش از این، به نظر می‌رسد که مردم منطقه تابع مادها بوده‌اند ، [ 4] و متون آشوری قرن هفتم پیش از میلاد از کشوری به نام پارتاکا یا پارتوکا یاد می‌کنند (اگرچه این «نیازی نیست که از نظر توپوگرافی با پارت بعدی منطبق باشد»). [5]
یک سال پس از شکست کوروش بزرگ از آستیاگ ماد ، پارت یکی از اولین استان‌هایی بود که کوروش را به عنوان فرمانروای خود به رسمیت شناخت، «و این وفاداری جناح‌های شرقی کوروش را تضمین کرد و او را قادر ساخت که اولین لشکرکشی‌های شاهنشاهی خود را بر علیه او انجام دهد. سردیس ." [6] طبق منابع یونانی، پس از تصرف تاج و تخت هخامنشی توسط داریوش اول ، اشکانیان با فرائورتس پادشاه مادها متحد شدند تا علیه او شورش کنند. هیستاسپس ، فرماندار هخامنشی استان (که گفته می شود پدر داریوش اول است)، توانست شورش را که به نظر می رسد در حدود سال های 522 تا 521 قبل از میلاد رخ داده است، سرکوب کند. [ نیازمند منبع ]
اولین اشاره ایرانیان بومی از پارت در کتیبه بیستون داریوش اول است ، جایی که پارت (به ترتیب معمول ایرانیان در جهت عقربه های ساعت) در میان استان های مجاور درانگیانا ذکر شده است . [7] قدمت این کتیبه به ق. 520 قبل از میلاد مرکز مدیریت "ممکن است در [چیزی که بعداً به عنوان] هکاتومپیلوس شناخته می شود " بوده است. [8] اشکانیان نیز در فهرست هرودوت از مردمان تابع هخامنشیان آمده اند. تاریخ‌نگار اشکانیان، کوراسمیان، سغدی‌ها و آریوی‌ها را مردمانی از یک ساتراپی (شانزدهم) می‌داند که خراج سالانه‌شان به پادشاه را تنها 300 تالانت نقره می‌داند. این "به درستی باعث نگرانی دانشمندان مدرن شده است." [9]
در نبرد گوگاملا در سال 331 قبل از میلاد بین نیروهای داریوش سوم و نیروهای اسکندر مقدونی ، یکی از این واحدهای اشکانی به فرماندهی فراتافرنس ، که در آن زمان فرماندار هخامنشی پارت بود، بود. پس از شکست داریوش سوم، فراتافرنس زمانی که مقدونی در تابستان 330 قبل از میلاد به آنجا رسید، فرمانداری خود را به اسکندر تسلیم کرد. فراتافرنس توسط اسکندر دوباره به فرمانداری منصوب شد. [ نیازمند منبع ]
پس از مرگ اسکندر، در تجزیه بابل در سال 323 قبل از میلاد، پارت تحت فرمان نیکانور به فرمانداری سلوکی تبدیل شد . فراتافرنس، فرماندار سابق، فرماندار هیرکانی شد . در سال 320 قبل از میلاد، در تقسیم تری پارادیسوس ، پارت به فیلیپ ، فرماندار سابق سغد منصوب شد . چند سال بعد، پیتون ، فرماندار مدیا مگنا، استان را مورد تهاجم قرار داد ، که سپس سعی کرد برادرش اوداموس را فرماندار کند. پیتون و اوداموس عقب رانده شدند و پارت به تنهایی یک استان باقی ماند. [ نیازمند منبع ]
در سال 316 قبل از میلاد، استاساندر، دست نشانده سلوکوس اول نیکاتور و فرماندار باختری (و به نظر می‌رسد آریا و مارگیانا نیز ) به فرمانداری پارت منصوب شد. برای 60 سال آینده، سلوکیان مختلف به فرمانداری استان منصوب می شدند. [ نیازمند منبع ]
در سال 247 قبل از میلاد، پس از مرگ آنتیوخوس دوم ، بطلمیوس سوم کنترل پایتخت سلوکیان در انطاکیه را به دست گرفت و "بنابراین آینده سلسله سلوکیان را برای لحظه ای زیر سوال برد." [10] آندراگوراس ، فرماندار سلوکی پارت، با استفاده از موقعیت نامشخص سیاسی، استقلال خود را اعلام کرد و شروع به ضرب سکه های خود کرد. [ نیازمند منبع ]
در همین حال، «مردی به نام آرشاس ، با اصالت سکاها یا باختری، [11] به رهبری پرنی انتخاب شد »، [11] قوم ایرانی شرقی از دره رود تاجن/تاجند، در جنوب شرقی دریای خزر . [12] پس از جدایی پارت از امپراتوری سلوکی و در نتیجه از دست دادن حمایت نظامی سلوکی، آندراگوراس در حفظ مرزهای خود با مشکل مواجه شد و در حدود 238 قبل از میلاد - به فرماندهی «آرشیس و برادرش تیریدات » [11] [13]. ] – پرنی ها [14] به پارت حمله کردند و کنترل استابنه (آستاوا)، ناحیه شمالی آن قلمرو، که مرکز اداری آن کبوچان ( کوچان در ولگا) بود، به دست گرفتند. [ نیازمند منبع ]
اندکی بعد، پرنی ها بقیه پارت را از آندراگوراس گرفتند و در این راه او را کشتند. اگرچه یک لشکرکشی اولیه توسط سلوکیان به رهبری سلوکوس دوم موفقیت آمیز نبود، سلوکیان تحت فرمان آنتیوخوس سوم در سال 209 قبل از میلاد قلمرو تحت کنترل آرشاکیان را از جانشین آرشاس (یا تیریدات)، آرشاس دوم بازپس گرفتند . آرشاس دوم برای صلح شکایت کرد و موقعیت رعیت را پذیرفت، [13] و تا زمانی که نوه (یا برادرزاده آرشاس دوم) فراتس اول بود ، آرشاکیدها/پارنی ها دوباره شروع به ادعای استقلال خود کردند. [15]
سلسله‌های اشکانی از پایگاه خود در پارت، سرانجام سلطه خود را تا بیشتر ایران بزرگ گسترش دادند . آنها همچنین به سرعت چندین شعبه همنام را در تاج و تخت ارمنستان ، ایبریا و آلبانی قفقاز تأسیس کردند . اگرچه اشکانیان فقط به طور پراکنده پایتخت خود را در پارت داشتند، پایگاه قدرت آنها در آنجا بود، در میان خانواده های فئودال اشکانی، که اشکانیان به حمایت نظامی و مالی آنها وابسته بودند. در ازای این حمایت، این خانواده‌ها زمین‌های وسیعی را در میان اولین سرزمین‌های فتح شده در مجاورت پارت، که در آن زمان اشراف اشکانی به عنوان حاکمان استانی حکومت می‌کردند، دریافت کردند. بزرگ ترین این شهرها عبارت بودند از کوچان ، سمنان ، گرگان ، مرو ، زابل و یزد . [ نیازمند منبع ]
از حدود سال 105 قبل از میلاد به بعد، قدرت و نفوذ این تعداد انگشت شماری از خانواده های اشرافی اشکانی به حدی بود که به طور مکرر با پادشاه مخالفت می کردند و در نهایت «عاملی در سقوط» این سلسله خواهند بود. [16]
از حدود 130 قبل از میلاد به بعد، پارت توسط قبایل مختلف کوچ نشین از جمله ساکاها ، یوئژی ها و ماساگتاها مورد تاخت و تاز قرار گرفت . هر بار، سلسله‌های اشکانی شخصاً پاسخ می‌دادند، حتی زمانی که تهدیدات شدیدتری از جانب سلوکیان یا رومیان در مرزهای غربی امپراتوری آنها وجود داشت (همانطور که در مورد میتریدات یکم بود ). دفاع از امپراتوری در برابر عشایر به قیمت جان فرات دوم و آرتابانوس اول تمام شد. [16]
کراسوس رومی در سال 52 قبل از میلاد تلاش کرد پارت را فتح کند اما در نبرد کاره شکست قاطعانه ای خورد . سزار زمانی که در سال 44 قبل از میلاد به قتل رسید، قصد حمله دیگری را داشت. سلسله ای طولانی از جنگ های روم و اشکانی به دنبال داشت. [ نیازمند منبع ]
در حدود سال 32 قبل از میلاد، زمانی که یک تیریدی خاص علیه فراتس چهارم قیام کرد، جنگ داخلی آغاز شد ، احتمالاً با حمایت اشرافی که فراتس قبلاً آنها را تحت آزار و اذیت قرار داده بود. این شورش در ابتدا موفقیت آمیز بود، اما در 25 قبل از میلاد با شکست مواجه شد. [17] در 8/9، اشراف اشکانی موفق شدند پادشاه مورد نظر خود را بر تخت نشاندند، اما ونونز ثابت کرد که کنترل بودجه بسیار سختی دارد، بنابراین او به نفع آرتابانوس دوم غصب شد ، که به نظر می‌رسد یک غیرنظامی بوده است. نجیب اشکانی اشکانی. اما زمانی که آرتابانوس تلاش کرد موقعیت خود را تثبیت کند (که در بیشتر موارد در آن موفق بود)، در مناطقی که حاکمان ایالتی اشکانی در آن تسلط داشتند، نتوانست این کار را انجام دهد. [18]
در قرن دوم پس از میلاد، جنگ‌های مکرر با روم همسایه و با عشایر، و درگیری‌های درونی میان اشراف اشکانی، اشکانیان را به حدی ضعیف کرده بود که دیگر نمی‌توانستند از سرزمین‌های تحت سلطه خود دفاع کنند. امپراتوری از هم پاشید که واسالها به طور فزاینده ای ادعای استقلال کردند یا توسط دیگران تحت انقیاد قرار گرفتند، و اشکانیان خود سرانجام توسط ساسانیان پارسی ، که سابقاً دست نشانده کوچکی از جنوب غربی ایران بودند، در آوریل 224 شکست خوردند. [ نیاز به نقل از ]
پارت احتمالاً اولین منطقه ای بود که اردشیر اول پس از پیروزی بر آرتابانوس چهارم فتح شد و اهمیت این استان را برای بنیانگذار سلسله ساسانیان نشان داد. [1] برخی از اشراف اشکانی مدتی به مقاومت در برابر سلطه ساسانیان ادامه دادند، اما بیشتر آنها خیلی زود وفاداری خود را به ساسانیان تغییر دادند. چند خاندانی که ادعا می‌کردند از خانواده‌های اصیل اشکانی هستند، به نهاد ساسانی معروف به « هفت خانه » تبدیل شدند که پنج تای آنها «به احتمال زیاد» اشکانی نیستند، بلکه شجره‌نامه‌های ساختگی «به منظور تأکید بر قدمت خانواده‌هایشان» هستند. [19]
پارت در طول قرن سوم همچنان اهمیت داشت. شاپور اول در کتیبه کعبی زردشت ، استان پارت را بعد از پارس در رتبه دوم قرار داده است. کتیبه ابنون حمله رومیان در سال 243/44 را حمله به پارس و پارت توصیف می کند. با توجه به اینکه رومیان هرگز فراتر از بین النهرین نرفتند، «پارس و پارت» ممکن است به معنای خود امپراتوری ساسانی باشد. [20] پارت همچنین دومین استانی بود که اسیران جنگی رومی پس از نبرد ادسا در سال 260 برای اسکان انتخاب کردند . [1]
اشکانیان به زبان اشکانی که یک زبان ایرانی شمال غربی است صحبت می کردند . هیچ ادبیات اشکانی از قبل از دوره ساسانی به شکل اصلی خود باقی نمانده است، [21] و به نظر می رسد که آنها بسیار کم نوشته اند. با این حال، اشکانیان فرهنگ شفاهی شاعر و شاعری پر رونقی داشتند ، تا جایی که واژه آنها برای «منستر» ( گوسان ) تا به امروز در بسیاری از زبان‌های ایرانی و به‌ویژه در زبان ارمنی (گوسان) باقی مانده است. به ویژه واژگان و واژگان) تأثیر. [22] این افراد حرفه‌ای در تمام جنبه‌های زندگی روزمره اشکانیان، از گهواره تا گور، مشهود بودند، و سرگرم‌کننده شاهان و مردم عادی بودند و شایستگی حامیان خود را از طریق معاشرت با قهرمانان و فرمانروایان اسطوره‌ای اعلام می‌کردند. [23] این اشعار پهلوانی اشکانی، «عمدتاً از طریق فارسی ژوادای نماگ گمشده پارسی میانه ، و به‌ویژه از طریق شاهنامه فردوسی شناخته می‌شوند، بی‌تردید هنوز در خراسان روز [فردوسی] به‌طور کامل گم نشده بودند ». [24]
در خود پارت، استفاده گواهی شده از اشکانی نوشتاری محدود به نزدیک به سه هزار استراکا است که در نیسا ، در ترکمنستان کنونی (در جایی که به نظر می رسد انبار شراب بوده است ) یافت شده است. تعداد انگشت شماری دیگر از شواهد مکتوب اشکانی در خارج از پارت یافت شده است که مهمترین آنها بخشی از یک سند زمین فروشی است که در اورومان (در استان کرمانشاه ایران ) یافت شده است، و بیشتر استراکا، گرافیتی و قطعه یک نامه تجاری در Dura-Europos در سوریه کنونی یافت شد . [ نیازمند منبع ]
به نظر می‌رسد که اشکانیان اشکانی تا دیروقت از زبان اشکانی استفاده نکرده‌اند، و این زبان برای اولین بار در زمان سلطنت وولوگاس اول (51–58 پس از میلاد) بر روی سکه‌های اشکانی ظاهر شد. [25] شواهدی مبنی بر اینکه استفاده از زبان اشکانی با این وجود گسترده بوده، از اوایل دوران ساسانی به دست آمده است. اعلامیه‌های پادشاهان اولیه ایرانی - علاوه بر فارسی میانه بومی آنها - به زبان اشکانی نیز نوشته شده بود. [ نیازمند منبع ]
اشعار قدیمی معروف به فهلویات بیشتر از مناطقی است که در دوره اسلامی بخشی از پارت محسوب می شد. این اشعار دارای ویژگی‌های ادبی شفاهی بوده و شاید ادامه دهنده سنت‌های شفاهی نوازندگان اشکانی باشد. [1]
در هزاره اول پیش از میلاد، دولت‌های شهر با «مقداری قابل توجه» در پارت وجود داشتند، «و نه فقط از زمان هخامنشیان یا سلوکیان». [26] با این حال، در اکثر موارد، جامعه روستایی بود، و تحت سلطه زمین داران بزرگ با تعداد زیادی از رعیت، بردگان، و دیگر نیروی کار قراردادی در اختیار آنها بود. [26] جوامعی با دهقانان آزاد نیز وجود داشت. [ نیازمند منبع ]
در زمان اشکانیان، جامعه اشکانی به چهار طبقه (محدود به آزادگان) تقسیم شد. در راس شاهان و اعضای خانواده نزدیک شاه قرار داشتند. پس از آنها اشراف کوچکتر و کشیشان عمومی، طبقه بازرگان و کارمندان دولتی رده پایین تر، و کشاورزان و گله داران در پایین ترین سطح قرار گرفتند. [ نیازمند منبع ]
از اقتصاد اشکانی اطلاع چندانی در دست نیست، اما کشاورزی باید مهمترین نقش را در آن داشته باشد. تجارت مهم برای اولین بار با ایجاد جاده ابریشم در 114 قبل از میلاد، زمانی که هکاتومپیلوس به یک اتصال مهم تبدیل شد، رخ داد. [ نیازمند منبع ]
نساء (Nissa، Nusay) یا Mithradātātkert، واقع در مسیر اصلی تجاری، یکی از پایتخت های اولیه امپراتوری اشکانی (حدود 250 قبل از میلاد) بود. این شهر در دامنه شمالی کوه های کپتداگ، در ۱۱ مایلی غرب شهر امروزی عشق آباد (پایتخت ترکمنستان ) واقع شده است. [27] نساء دارای یک "تالار سر به فلک کشیده دو طبقه به سبک یونانی هلنیستی" [28] و مجموعه‌های معبدی بود که توسط سلسله Arsaces اولیه استفاده می‌شد . در زمان سلطنت میتریدات یکم پارت (حدود 171 - 138 قبل از میلاد) به Mithradatkirt («قلعه Mithradates») تغییر نام داد. مرو (مریم امروزی) یکی دیگر از شهرهای اشکانی بود. [ نیازمند منبع ]