چرخه بعل

چرخه داستان های اساطیری شام

چرخه بعل یک متن اوگاریتی ( حدود 1500–1300 پ .​​​​​​

چرخه بعل شامل شش لوح است که به عنوان KTU 1.1-1.6 مشخص شده است. لوح های یک (KTU 1.1) و دو (KTU 1.2) در مورد نبرد کیهانی بین خدای طوفان بعل و خدای دریا یام هستند ، جایی که اولی به پیروزی می رسد. دو لوح بعدی (KTU 1.3-1.4) ساخت کاخ بعل را توصیف می کند که نشان دهنده سلطنت کیهانی او است. دو لوح آخر (KTU 1.5-1.6) مبارزات بعل علیه موت ، خدای جهان اموات را توصیف می کند.

متن بعل را به عنوان خدای حداد ، شکل سامی شمال غربی آداد معرفی می کند . داستان ها به زبان اوگاریتی ، زبان سامی شمال غربی ، و به خط میخی ابجد نوشته شده اند . این بر روی یک سری از لوح های گلی که در دهه 1920 در تل آوگاریت ( راس شمرا امروزی )، واقع در سواحل مدیترانه در شمال سوریه ، در چند کیلومتری شمال شهر مدرن لاذقیه و بسیار جلوتر از خط ساحلی فعلی، کشف شد. . داستان ها شامل اسطوره بعل علیان و مرگ بعل می باشد . یک نسخه انتقادی از چرخه بعل توسط Virolleaud در سال 1938 منتشر شد. اخیراً بخشی از چرخه بعل در عربستان پیش از اسلام کشف شده است . ^[1]

نمای کلی

مجسمه بعل با صاعقه از اوگاریت

مجموعه داستان های چرخه بعل به طور خلاصه به شرح زیر است: ^[2]

• یام می خواهد بر دیگر خدایان حکومت کند و از همه قدرتمندتر باشد
• بعل حداد با یام مخالفت می کند و او را می کشد
• بعل حداد با کمک عنات و اثیرات ، ال را متقاعد می کند که به او قصر بدهد.
• بعل حداد کوثر و خاصس را مأمور ساخت کاخ می کند.
• پادشاه خدایان و فرمانروای جهان به دنبال تسلط بر موت است
• موت بعل حداد را می کشد
• آنات موت را وحشیانه می کشد، او را آسیاب می کند و خاکسترش را می پاشد
• بعل حداد به کوه زفون باز می گردد
• موت پس از بهبودی از زمین خوردن و پراکندگی، بعل حداد را به چالش می کشد
• بعل حداد امتناع می کند. Mot ارسال می کند
• بعل حداد دوباره حکومت می کند

شخصیت های اصلی

شخصیت های اصلی چرخه بعل به شرح زیر است: ^[3]

• بعل ، خدای طوفان و قهرمان داستان که اقامتگاهش در کوه سوریه کوه زفون است.
• یام ، خدای دریا و آنتاگونیست اصلی بعل در دو لوح اول چرخه بعل
• موت ، خدای عالم اموات و آنتاگونیست اصلی بعل در دو لوح آخر
• آنات ، خواهر و متحد اصلی بعل
• آتار ، خدای ستارگان
• ال ، پادشاه خدایان، و همسرش، آثیرات ، ملکه خدا و مادر پانتئون. این شخصیت ها بالاترین رتبه را در چرخه بعل دارند.
• کوتار ، صنعتگر و طلسم‌ساز که به خدایان مختلف خدمت می‌کند، عمدتاً در ممفیس و کاپتور زندگی می‌کند.
• شاپشو ، خدای خورشید و واسطه پیام بین خدایان رقیب
• چندین خدای پیام رسان در خدمت خدایان رده بالاتر:
  • خادمان یام، از جمله لوتان و چهره های بی نام دیگر
  • دو فرستاده بعل به نام گوپان و اوگار
  • دو فرستاده اثیرات به نامهای قدشو و عمرور .
• پیدری ، تالی و ارسایی ; سه دختر بعل

اگرچه بعل به پادشاهی می رسد، اما نمی توان او را با خدایان مقام عالی روایت های دیگر مانند مردوک از انوما الیش یا یهوه مقایسه کرد . سلطنت او محدود است و با نبردهای سخت و با کمک خدایان دیگر به دست می آید و غلبه بر دشمنانش دائمی نیست. ^[4]

خلاصه داستان

الواح 1-2: بعل و یام

آغاز داستان نبرد بین بعل و یام از دست رفته است، اما برای اولین بار می‌شنویم که کوثر و خاسیس ، صنعتگر خدایان به ال احضار شده است ، که در محل تلاقی رودخانه‌ها و دو اقیانوس زندگی می‌کند. ال به او می گوید که برای یام قصری بسازد و اگر یام اقدام خصمانه ای انجام داد سریعا این کار را انجام دهد. وقتی عطار این موضوع را می شنود، مشعلی را پایین می آورد که به دلیل متن آسیب دیده هدف آن مشخص نیست، اما با شاپاش مواجه می شود که به او می گوید که ال باید قدرت سلطنتی را به یام بدهد. و بنابراین مخالفت بی فایده است. سپس عطار شکایت می‌کند که جایی یا دادگاهی ندارد و اکنون از شکست به دست یام می‌ترسد. شاپاش دلیلش را این است که همسر ندارد، شاید به این معنی که خیلی جوان است. ^[5]

متن زیر گم شده است، اما با نشستن ال در سالن ضیافتش از سر گرفته می شود. در اینجا خدایان دیگر او را مورد خطاب قرار می‌دهند که شکایت می‌کنند که یام را شرمنده می‌کنند، هر چند متن آسیب‌دیده دلیل را نامشخص می‌سازد، مشخص است که دلیل به قصر او مرتبط است. خدایان تهدید می کنند که اگر این وضعیت حل نشود، نابود خواهند شد. ال به آنها شیر دلمه می دهد که ظاهراً نشانه احترام است. ال می گوید که نام پسرش تا به حال Yaw بوده است، یک نام شخصی. سپس ال اعلام می کند که نام او باید "عزیزم ال" باشد. با این حال، او به یام اطلاع می دهد که باید رقیب خود بعل را از تاج و تخت و مقر سلطنت خود بیرون کند. پس از آن یک ضیافت برگزار می شود. ^[6]

وقتی داستان از سر گرفته می شود، کوثر و خاصس به زیر دریا می رسد و به یام می گوید که با گستاخی به جایگاه خود رسیده است و بعل نمی تواند بیکار بماند. او تهدید می کند که یام با یک سلاح جادویی نابود خواهد شد. سپس یام به ال، در کوه لل، محل سکونت ال، خبر می‌دهد و خواستار تسلیم بعل و سرسپردگانش می‌شود. با این حال، بعل با شنیدن این موضوع در کوه لل، به فرستادگان حمله می کند، هر چند عنات و اتطارت او را عقب نگه می دارند. ^[7]

هنگامی که داستان از سر گرفته می شود، بعل از قبل شروع به نبرد با یام کرده است، اما به دلیل قدرت یام و موجودات دریایی خشن، ناامید شده است. کوثر و خاص به بعل اطمینان می دهد که پیروز خواهد شد و پادشاهی بی پایان را به دست خواهد آورد و دو چماق الهی را برای استفاده بعل می آورد. او نام های جادویی به آنها می دهد و دو ضربه اول را خودش به یام می زند. سپس بعل یام را بیرون می کشد و او را تمام می کند. سپس اتارت به بعل می گوید که رقیب خود را پراکنده کند، که او انجام می دهد، و سپس فریاد می زند که یام مرده است و او پادشاه خواهد شد. ^[8]

الواح 3-4: کاخ بعل

شرحی از کاخ بعل در ادامه می آید. این کتاب با توصیف ضیافتی که به افتخار بعل در کوه زفون ( جبل اقرا امروزی ) برگزار می شود، آغاز می شود. وقتی متن از سر گرفته می شود، آنات را می بینیم که در عمارت خود را می بندد و با خدمتکاران خود در دره ای ملاقات می کند که در آن دو شهر وجود دارد که احتمالاً نشان دهنده اوگاریت و بندر آن هستند. او نگهبانان و جنگجویان را می کشد و سپس مردم شهر را می راند. سپس او نگهبانان و جنگجویان را در کاخ خود سلاخی می کند و با یک پیشکش صلح به پایان می رسد. وقتی متن دوباره ادامه می‌یابد، بعل در حال خطاب به پیام‌آورانش است و خواهرش عنات را به تصویر می‌کشد که با غنایش نشسته و از محبت خود به او و دخترانش می‌خواند. به پیام آوران گفته می شود که مراسم خاصی را انجام دهند، و او برای بعل، راز رعد و برق، ارتباط مهمی به آنها می دهد. آنات و بعل با هم به دنبال راز در تپه زفون خواهند بود. او پاسخ می‌دهد که فقط در صورتی این مراسم را انجام می‌دهد که بعل صاعقه‌اش را در آسمان بفرستد و صاعقه‌اش را بتاباند. سپس در زفون به بعل می پیوندد. ^[9]

وقتی متن از سر گرفته می شود، بعل به عنات شکایت می کند که نه خانه ای دارد و نه دادگاهی مانند دیگر خدایان، یعنی باید در خانه پدرش ال و اثیرات زندگی کند . بنابراین عنات علیه ال تهدید می‌کند و تهدید می‌کند که موهای سفیدش را پر از خون می‌کند، مگر اینکه به بعل اجازه دهد قصری داشته باشد. زمین لرزه های زیر پای او باعث می شود ال از اتاقش بیرون بیاید. اگرچه متن زیر گم شده است، اما واضح است که این تلاش ناموفق بوده است، بنابراین بعل قدش و امرور ، خدمتکار اثیرات را برای رساندن پیامی به کوثر و خاصس، که خانه او در مصر است، می‌فرستد. وقتی متن ادامه می‌یابد، قدش و امرور پیام بعل را ارائه می‌دهد، که این است که کوثر و خاص باید هدایایی را برای آثیرات بسازد، احتمالاً بنابراین او از پیشنهاد بعل برای یک قصر حمایت می‌کند. او وارد فورج خود می شود و مبلمان با شکوه، یک جفت صندل، و یک میز و کاسه تزئین شده تولید می کند. ^[10]

وقتی متن ادامه می‌یابد، عثیرت را می‌بینیم که کار زنش را در کنار دریا اجرا می‌کند، وقتی بعل و عنات را نزدیک می‌بیند. او در تعجب است که آیا او آمده است تا همه پسران و خویشاوندان او را بکشد، شاید اشاره ای به اسطوره هیتی ها از الکونیرسا باشد که در آن خدای طوفان به کشتن بسیاری از پسران آثیرات می بالد. اما با دیدن هدایا خشم او فروکش می‌کند و از بعل حمایت می‌کند و از قدش و امرور می‌خواهد که توری در دریا بیندازد تا بتواند از مهمانان پذیرایی کند. او این کار را انجام می‌دهد، و وقتی متن ادامه می‌یابد، عنات را می‌بینیم که بعل را تشویق می‌کند که به اثیرات نزدیک‌تر می‌شوند، و یادآوری می‌کنند که او پادشاهی ابدی خواهد داشت. با این حال، بعل همچنان مضطرب است. آنها اثیرات را در مورد پرونده خود متقاعد می کنند. ^[11]

او به محل زندگی ال می رود و پرونده او را مطرح می کند. او با اکراه موافقت خود را برای ساختن خانه ای برای بعل اعلام می کند. سپس به بعل دستور داده می شود که چوب سرو، آجر و فلزات گرانبها را جمع آوری کند تا خانه خود را بسازد. کوثر و خاصس برای او قصری می‌سازد، اما بعل اصرار می‌کند که بدون پنجره ساخته شود، تا دخترانش فرار کنند یا یام دوباره بیاید و او را اذیت کند. کار تمام شد و بعل شاد شد. وقتی متن از سر گرفته می‌شود، بعل پیروزی خود بر یام را به یاد می‌آورد و سپس به خارج می‌رود و بسیاری از شهرهای خود را می‌گیرد. سپس موافقت می‌کند که پنجره‌هایی به کاخ خود داشته باشد و این کار را با رعد و برق کردن آنها به بیرون انجام می‌دهد. در حالی که در کاخ خود نشسته است از خود می پرسد که آیا کسی در برابر قدرت او مقاومت می کند یا خیر، و اگر کسی باید، باید به موت، خدای مرگ، پیام بفرستد تا با آنها برخورد کند. او دو قاصد را به موت می فرستد و او را به جشنی دعوت می کند و به حاکمیت او اعتراف می کند. در پایانی که گم شده است، موت پاسخ خود را می دهد. ^[12]

الواح 5-6: بعل و موت

بخش پایانی چرخه بعل مربوط به نبرد بعل در برابر موت است که مظهر مرگ است . در ادامه بخش قبل، موت پاسخ خود را به بعل خاتمه می دهد. پاسخ او این است که او مانند شیری در بیابان دائماً تشنه گوشت و خون انسان است. با دعوت موت به یک غذای نان و شراب، موت آزرده خاطر می شود و تهدید می کند که بهشت ​​را پژمرده و فرو می ریزد و بعل را تکه تکه می کند. سپس موت او را تکه تکه خواهد خورد. وقتی متن ادامه می‌یابد، بعل یا گوینده‌ای از طرف او به ترس و هراس خود از موت اعتراف می‌کند. سپس گوینده به گوپان و اوگار می‌گوید که به موت برگردند و به او بگویند که بعل برای همیشه برده او خواهد بود، خبری که موت از آن خوشحال می‌شود. وقتی متن ادامه می‌یابد بعل به ال شکایت می‌کند که فرمانروایی او در خطر انتقال به موت است. سپس رسولانی را نزد Sheger و Ithm که مسئول گاو و گوسفند هستند می فرستد و از آنها می خواهد که حیواناتی را برای جشنی تهیه کنند که او موت را به آن دعوت خواهد کرد. وقتی متن ادامه می یابد، رسولی از موت به مجلس الهی می رسد و می خواهد بداند بعل کجاست. هر دو به خانه ال می روند و ال می پرسد چه اتفاقی افتاده است. وقتی متن ادامه می‌یابد، گوینده‌ای که احتمالاً شاپش الهه خورشید است، بعل را خطاب می‌کند. او به او توصیه می کند که جایگزینی در تصویر خود پیدا کند، که توسط موت جستجو و کشته خواهد شد. سپس قول می‌دهد که جسد او را دفن کند و به او توصیه می‌کند که به دو کوهی که ورودی عالم اموات را نشان می‌دهند برود و آنها را کنار بگذارد. سپس به زمین فرود آید و پنهان شود. او تلیسه ای را در مزارع پیدا می کند و همراه با آن یک کودک انسانی که او را جامه هایش می پوشاند و به عنوان هدیه به موت تقدیم می کند. ^[13]

وقتی متن ادامه می‌یابد، دو خدا، احتمالاً گوپان و اوگار به محل زندگی ال می‌رسند و به او اعلام می‌کنند که در جستجوی بعل بوده‌اند، اما او را در کنار رودخانه مردگان مرده یافتند. ال سپس از تخت خود فرود می آید و روی زمین می نشیند و عزاداری می کند و خاک بر سرش می پاشد، لباس گونی می پوشد، ریش خود را می تراشد و از شدت اندوه بر سینه اش می کوبید. آنات هم وقتی جسد جعلی را پیدا کرد، گونی می پوشد. شاپش به عنات در دفن بعل در کوه زفون کمک می کند و عنات تعداد زیادی گاو، گوسفند، بز و الاغ را به عنوان یادبود ذبح می کند. عنات به ال برمی گردد و به اثیرات و خانواده اش (که بسیاری از آنها طرف موت بودند) می گوید که از مرگ بعل می توانند شادی کنند. ال از اثیرات می پرسد که او می تواند چه کسی را به جای بعل منصوب کند و او عطار را پیشنهاد می کند. عطار خود را بر تخت بعل می نشیند، اما قدش به اندازه کافی بلند نیست، و این ظن ال را تأیید می کند که او برای این مقام بسیار ضعیف است. ^[13]

وقتی متن ادامه می‌یابد، آنات در دنیای پایین به دنبال سایه برادرش می‌گردد. او از موت می خواهد که او را به او بازگرداند. با این حال، موت پاسخ می دهد که او را بر روی زمین جستجو کرده است، جایی که او را در ورودی قلمرو خود پیدا کرده و سپس به سادگی او را خورده است. آنات به جستجوی خود ادامه می‌دهد تا اینکه صبرش از دست می‌رود و موت را می‌گیرد و با شمشیر به او حمله می‌کند و او را تکان می‌دهد، می‌سوزاند، له می‌کند، سپس بقایای او را به سوی پرندگان می‌اندازد. وقتی متن ادامه می یابد، آنات به ال برمی گردد و اعلام می کند که موت مرده است. ال سپس خوابی می بیند که به او می گوید بعل زنده است. اندکی پس از آن، بعل برمی گردد. با این حال، به زودی موت زنده می شود و از رفتاری که با او شده است به بعل شکایت می کند. او از بعل می خواهد که یکی از برادران موت را تسلیم کند. وقتی موت برگشت، بعل پیغام‌هایی را به او می‌فرستد که او را تبعید می‌کند و اگر گرسنه باشد، می‌تواند خادمان بعل را بخورد. با این حال، این نمی تواند موت را راضی کند، و بنابراین این دو خدا در کوه زفون تا زمانی که خسته شوند با هم مبارزه می کنند. شاپش از راه می رسد و به موت هشدار می دهد که جنگ با بعل بی فایده است و ال اکنون در کنار بعل است و تاج و تخت موت را ساقط می کند. موت می ترسد و بنابراین اعلام می کند که بعل پادشاه است. ^[14]

تفاسیر

مرگ بعل و سلطنت موت به عنوان یک اسطوره فصلی در نظر گرفته شده است، و بعل را به عنوان خدای گیاهی مشخص می کند که مرگ و تولد دوباره او مسئول خشکسالی تابستانی و باران های پاییزی شام است. با این حال، اولدنبورگ مخالف این موضوع است و می‌گوید که در عوض نشان‌دهنده «فاجعه ویژه خشکسالی و ناباروری زمانی است که باران در فصل خود نمی‌آید». ^[15]

گمان می‌رود که جزئیات دقیق این چرخه درباره ساختمان کاخ بعل منعکس‌کننده آیین‌های یک جشن پاییزی فراموش‌شده کنعانی است که شامل ساخت غرفه‌هایی به نمایندگی از کاخ بعل (شاید پیشروی برای تعطیلات یهودیان سوکوت ) و اعتقاد کنعانیان است. که ساختن آنها دقیقاً برای تجدید بارندگی ضروری بود. ^[16]

زمینه تاریخی

چرخه بعل اوگاریتی یکی از چندین روایت باستانی نزدیک شرق است که نبرد کیهانی بین دریا و خدای طوفان را ثبت می کند. چنین روایاتی از اسرائیل باستان و یهودا , بابل , مصر باستان و آناتولی نیز شناخته شده است . به طور خاص، نسخه این نبرد خدای دریا/طوفان در چرخه بعل با نسخه های دیگر یافت شده از مصر و آناتولی (که ممکن است "نسخه A" نامیده شود) نزدیک تر است، در حالی که نسخه های اسرائیلی و بابلی با یکدیگر گروه می شوند (که ممکن است "نسخه B" نامیده شود). نسخه اجدادی این دو نسخه دارای ترتیب کلی زیر است: ^[17]

1. خدای دریا به دنبال پادشاهی بر دیگر خدایان است.
2. خدایان طوفان و دریا با یکدیگر می جنگند و خدای طوفان پیروز است.
3. خدای طوفان بر تخت نشسته است.
4. کاخی برای خدای طوفان ساخته شده است.

نسخه B با قرار دادن یک روایت خلقت پس از پیروزی خدای طوفان متمایز است. از سوی دیگر، نسخه A (شامل چرخه بعل) دارای عناصر اضافی بین (1) و (2) است، جایی که خدای دریا به دنبال دریافت خراج از دیگر خدایان است، و به دنبال آن تلاشی از سوی الهه غلات برای راضی کردن خدای طوفان انجام می شود. ، در نهایت توسط الهه غلات تلاش می شود تا خدای طوفان را اغوا کند. ^[17]

سرود پایانی چرخه بعل در لوح ششم و پایانی توسط آیاالی درشان به ژانر منازعه سومری و اکدی مرتبط شده است. ^[18]

پذیرایی

برخی ادعا کرده اند که مسابقه بین بعل و یام نمونه اولیه رویایی است که در فصل هفتم کتاب مقدس دانیال ثبت شده است . ^{[19] [20]} برخی دیگر توالی وقایع معاد شناختی در مکاشفه 21 : 1-4 (مرگ دریا، آمدن شهر آسمان به زمین، و شکست نهایی مرگ) را به پیشرفت روایی بعل مرتبط کرده‌اند. سیکل (پیروزی بعل بر خدای دریا یام، بر تخت سلطنت او در کاخ او و نبردهای او با موت، خدای عالم اموات). ^[21]

ترجمه ها

ترجمه های کامل

• ترجمه گینزبرگ در سال 1969 در جلد متون باستانی خاور نزدیک مربوط به عهد عتیق .
  • موجود است.
• ترجمه 1978 کوگان در داستان هایی از کنعان باستان

ترجمه های جزئی

• قرص‌های 1 و 2 ( KTU 1.1–1.2):
  • مارک اسمیت، چرخه بعل اوگاریتی: جلد 1 ، بریل، 1994.
• قرص 3 و 4 (KTU 1.3-1.4):
  • مارک اسمیت و وین پیتارد، چرخه بعل اوگاریتی: جلد 2 ، بریل، 2009.

همچنین ببینید

• پورتال اساطیر
• پورتال آسیا

مراجع

نقل قول ها

1. الجلاد 2015.
2. «چرخه بعل - لوح 4 (موزه ملی حلب)».
3. اسمیت 1994، ص. xxii–xxiv.
4. اسمیت 1994، ص. xxvi.
5. گیبسون 1978، ص. 3-4.
6. گیبسون 1978، ص. 4.
7. گیبسون 1978، ص. 4-5.
8. گیبسون 1978، ص. 5-6.
9. گیبسون 1978، ص. 8-9.
10. گیبسون 1978، ص. 9-10.
11. گیبسون 1978، ص. 10-11.
12. گیبسون 1978، ص. 11-12.
13. Gibson 1978, p. 15-16.
14. گیبسون 1978، ص. 16-18.
15. اولدنبورگ (1969)، ص. 37-38.
16. گیلاد، ایلان (16 اکتبر 2024). "چرا یهودیان در طول سوکوت کلبه می گذارند و در آنها غذا می خورند". هاآرتص . بازبینی شده در 17 اکتبر 2024 .{{cite news}}: CS1 maint: url-status ( پیوند )
17. آیاالی درشان ۱۳۹۴.
18. آیاالی درشان 2020.
19. کالینز (1984)، ص. 77.
20. دن. 7.
21. اسمیت 1994، ص. xxvii.

کتابشناسی.

• الجلاد، احمد (1394). "پژواک چرخه بعل در یک کتیبه صفاییتو-هیسمائی". مجله ادیان خاور نزدیک . 15 : 5-19. doi :10.1163/15692124-12341267.
• عیالی درشان، نوگا (1394). "نسخه دیگر داستان نبرد خدای طوفان با دریا در پرتو متون مصری، اوگاریتی و هورو-هیتی". مجله ادیان باستانی خاور نزدیک . 15 (1): 20-51.
• آیاالی درشان، نوگا (2020). "سرود پایانی چرخه بعل اوگاریتی (KTU 1.6 VI 42-54): پیشینه بین النهرین؟". Die Welt des Orients 50 (1): 79-96.
• کالینز، جان جی. (1984)، دانیل: با مقدمه ای بر ادبیات آخرالزمانی، گرند رپیدز: دبلیو ام. B. Eerdmans Publishing, ISBN 9780802800206.
• گیبسون، JCL (1978). افسانه ها و افسانه های کنعانی (PDF) . تی اند تی کلارک بین المللی
• اولدنبورگ، اولف (1969)، تضاد بین ال و بعل در دین کنعانی، لیدن: ای جی بریل
• اسمیت، مارک (1994). چرخه بعل اوگاریتی: جلد اول. مقدمه با متن، ترجمه و تفسیر KTU 1.1-1.2 · جلد 1. بریل. شابک 978-90-04-27579-9.

در ادامه مطلب

• عیالی درشان، نوگا. "نسخه دیگر داستان نبرد خدای طوفان با دریا در پرتو متون مصری، اوگاریتی و هورو-هیتی". در: مجله ادیان باستانی خاور نزدیک 15، 1 (2015): 20-51. doi: https://doi.org/10.1163/15692124-12341268
• اسمیت، ام اس; و همکاران (2009)، چرخه بعل اوگاریتی ، مکمل های Vetus Testamentum، جلد. 114، ج. II، لیدن: ای جی بریل، شابک 978-90-04-15348-6.

لینک های خارجی

• ترجمه متن کامل CAT 1.3 و CAT 1.4 (ص. 69-86)